Serwis informacyjno-usługowy dla przedsiębiorcy

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów powstających podczas eksploatacji instalacji

Prowadzisz lakiernię, zakład produkcji opakowań z tworzyw sztucznych, kopalnię kruszywa lub warsztat samochodowy z instalacją stacjonarną do odsysania olejów oraz twoja działalność powoduje powstawanie odpadów niebezpiecznych powyżej 1 tony lub odpadów innych niż niebezpieczne powyżej 5 tys. ton? Jeśli tak, to musisz uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych lub innych niż niebezpieczne, powstających w trakcie eksploatacji instalacji.

Jak załatwić sprawę

Sprawę można załatwić:

  • podczas wizyty w urzędzie
  • listownie

Co powinieneś wiedzieć i kto może skorzystać z usługi

Kiedy trzeba uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów musisz uzyskać jeśli w związku z eksploatacją instalacji powstają odpady o masie:

  • powyżej 1 Mg (1 tony) rocznie - w przypadku odpadów niebezpiecznych lub
  • powyżej 5000 Mg (5000 ton) rocznie - w przypadku odpadów innych niż niebezpieczne

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów wydawane jest na wniosek prowadzącego instalację (wytwórcy odpadów):

  • przedsiębiorcy polskiego
  • przedsiębiorcy zagranicznego (występującego za pośrednictwem osoby upoważnionej do jego reprezentowania)
  • innego podmiotu prowadzącego instalację (np. rolnika)

Przykład: warsztat samochodowy, który wymienia za pomocą specjalnych urządzeń stacjonarnych m. in. oleje i inne płyny samochodowe (czyli odpady niebezpieczne), jeśli rocznie wytwarza ich ponad 1 tonę, musi uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów.

Pamiętaj, że sam deklarujesz, czy prowadzona przez ciebie działalność skutkuje wytworzeniem odpadów.

Jeśli nie złożysz wniosku o wydanie pozwolenia, bo źle ocenisz skalę wytwarzania odpadów i będziesz prowadzić działalność bez wymaganego pozwolenia to podlegasz odpowiedzialności karnej (areszt, ograniczenie wolności lub grzywna).

Kiedy nie jest wymagane pozwolenie na wytwarzanie odpadów

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dotyczy wyłącznie odpadów powstających w związku z eksploatacją instalacji. Nie obejmuje odpadów powstałych na terenie zakładu w związku z prowadzeniem innych rodzajów działalności (np. działalność handlowa czy prace rozbiórkowe), których wytwarzanie nie wymaga pozwolenia.

Przykład: firma remontowa, która wytwarza takie odpady jak: gruz, opakowania po farbach, lakierach, resztki innych materiałów wykończeniowych nie musi posiadać pozwolenia na wytwarzanie odpadów. Ponieważ te odpady nie powstają w wyniku eksploatacji instalacji.

Inne zezwolenia

Zgodnie z ustawą o odpadach – w zależności od prowadzonej przez ciebie działalności – możesz być zobowiązany do uzyskania odrębnych zezwoleń na:

Jeśli posiadasz pozwolenie na wytwarzanie odpadów i chciałbyś prowadzić także zbieranie lub przetwarzanie odpadów, to urząd może zwolnić cię z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenie tych działalności.

W takim przypadku we wniosku o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów musisz uwzględnić odpowiednio wymagania przewidziane dla wniosku o wydanie zezwolenia na zbieranie odpadów lub wniosku o wydanie zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Uzyskanie tych zezwoleń podlega dodatkowej opłacie skarbowej (opłata za pozwolenie + opłata za zezwolenie na zbieranie lub przetwarzanie).

Słowniczek

Prowadzącym instalację jest podmiot, który ma do niej tytuł prawny (np. prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, prawo trwałego zarządu) i ją eksploatuje (użytkuje, utrzymuje w sprawności) zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, na zasadach wskazanych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska.

Emisją nazywamy wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:

  • substancji
  • energii, takiej jak ciepło, hałas, wibracje lub pole elektromagnetyczne

Instalacja są to:

  • stacjonarne urządzenie techniczne (np. agregat spawalniczy, komora lakiernicza, szlifiernia kamienia, urządzenie do odsysania oleju lub innych płynów eksploatacyjnych) lub
  • zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie (np. linia produkcyjna do opakowań z tworzyw sztucznych, sortownia odpadów, zakład produkcji konstrukcji metalowych) na terenie jednego zakładu mający tego samego właściciela lub
  • budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami (np. lotnisko, droga, linia kolejowa, zapora, tunel, budowle ziemne hydrotechniczne)

których eksploatacja może spowodować emisję.

Kiedy powinieneś załatwić sprawę

Wniosek złóż co najmniej 2 miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia działalności (wytwarzania odpadów powstających podczas eksploatacji instalacji).

Gdzie załatwisz sprawę

Usługę można zrealizować w:

  • starostwa powiatowe
  • urzędy marszałkowskie
  • regionalne dyrekcje ochrony środowiska
  • urzędy dzielnicowe m.st. Warszawy

W zależności od miejsca położenia instalacji (wytwarzania odpadów) złóż wniosek do:

  • marszałka województwa w przypadku:
    • przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zakładów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko
    • przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko realizowanego na terenach innych niż wymienione powyżej

    • pozwolenia na wytwarzanie odpadów i pozwolenia zintegrowanego dla instalacji komunalnych, o których mowa w art. 38b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.
  • starosty – w pozostałych przypadkach.
  • regionalnego dyrektora ochrony środowiska (RDOŚ) – w przypadku wytwarzania odpadów na terenach zamkniętych, ustalonych przez Ministra Obrony Narodowej.
Aby dowiedzieć się gdzie zrealizować usługę, podaj miejscowość, w której planujesz uruchomić instalację.

Co zrobić krok po kroku

  1. Złóż wniosek o wydanie pozwolenia

Dokumenty

Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał
Informacja dodatkowa

Wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów powinien zawierać:

1)  oznaczenie prowadzącego instalację, jego adres zamieszkania lub siedziby;

1a) oznaczenie głównego prowadzącego instalację lub określenie zakresu odpowiedzialności poszczególnych prowadzących oznaczone części instalacji za eksploatację instalacji zgodnie z przepisami ochrony środowiska, w przypadku określonym w art. 183b;

2)  adres zakładu, na którego terenie prowadzona jest eksploatacja instalacji;

3)  informację o tytule prawnym do instalacji;

4)  informacje o rodzaju instalacji, stosowanych urządzeniach i technologiach oraz charakterystykę techniczną źródeł powstawania i miejsc emisji;

5) ocenę stanu technicznego instalacji;

6) informację o rodzaju prowadzonej działalności;

7) opis zakładanych wariantów funkcjonowania instalacji;

8) blokowy (ogólny) schemat technologiczny wraz z bilansem masowym i rodzajami wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw, istotnych z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska;

9) informację o energii wykorzystywanej lub wytwarzanej przez instalację;

10) wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji oraz w warunkach odbiegających od normalnych, w szczególności takich jak rozruch i wyłączenia;

10a) warunki lub parametry charakteryzujące pracę instalacji, określające moment zakończenia rozruchu i moment rozpoczęcia wyłączania instalacji;

(...)

16) proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych istotnych z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska, w szczególności pomiaru lub ewidencjonowania wielkości emisji oraz wymagań ochrony przeciwpożarowej w przypadku pozwolenia na wytwarzanie odpadów uwzględniającego zbieranie lub przetwarzanie odpadów;

17) deklarowany termin i sposób zakończenia eksploatacji instalacji lub jej oznaczonej części, niestwarzający zagrożenia dla środowiska, jeżeli zakończenie eksploatacji jest przewidywane w okresie, na który ma być wydane pozwolenie;

17a) deklarowany łączny czas dalszej eksploatacji instalacji, jeżeli ma on wpływ na określenie wymagań ochrony środowiska, oraz deklarowany sposób dokumentowania czasu tej eksploatacji;

17b) deklarowany termin oddania instalacji do eksploatacji w przypadku określonym w art. 191a;

18) czas, na jaki wydane ma być pozwolenie.

Wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów zawiera dodatkowo:

1)  numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz numer REGON posiadacza odpadów, o ile został nadany;

2)  wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, z uwzględnieniem ich podstawowego składu chemicznego i właściwości;

3)  określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku;

4)  wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko;

5)  opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów;

6)  wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzajów magazynowanych odpadów.

Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał, Uwierzytelniona kopia
Informacja dodatkowa

Np. akt notarialny, odpis z księgi wieczystej, wypis z rejestru gruntów, umowy dzierżawy, umowy użyczenia, umowy leasingu, faktury zakupu, itp.

Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał, Uwierzytelniona kopia
Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał
Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał
Jak uzyskać dokument?
Zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego
Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał
Informacja dodatkowa

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, art. 7 ust. 1 pkt 1-3 i zawartymi tam definicjami:

  • mikroprzedsiębiorcy
  • małego przedsiębiorcy
  • średniego przedsiębiorcy
Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał, Uwierzytelniona kopia
Dokument możesz złożyć jako:
Oryginał, Uwierzytelniona kopia

Dołącz do wniosku:

  • dokument potwierdzający, że jesteś uprawniony do występowania w obrocie prawnym (np. wyciąg z KRS) – jeśli jesteś osobą prawną
  • tytuł prawny do instalacji, gdzie wytwarzane będą odpady (lub do władania nieruchomością, na której jest instalacja)
  • tytuł prawny do terenu, na którym odbywa się magazynowanie odpadów, jeśli jest inne niż miejsce wytwarzania odpadów
  • oryginał pełnomocnictwa i dowód zapłaty opłaty skarbowej za pełnomocnictwo – jeśli reprezentuje cię pełnomocnik

Zaświadczenie o niekaralności dołącza:

  • prowadzący instalację – za przestępstwa przeciwko środowisku
  • prowadzący instalację będący osobą fizyczną albo wspólnikiem, prokurentem, członkiem rady nadzorczej lub członkiem zarządu prowadzącego instalację będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej - za przestępstwa, o których mowa w art. 163, art. 164 lub art. 168 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny

Operat przeciwpożarowy

Operat przeciwpożarowy zawiera warunki ochrony przeciwpożarowej instalacji, obiektu lub jego części, albo innego miejsca magazynowania odpadów, uzgodnione ze Strażą Pożarną. Operat musi być wykonany przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Termin

Wniosek złóż co najmniej 2 miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia działalności (wytwarzania odpadów powstających podczas eksploatacji instalacji).

  1. Urząd sprawdzi twój wniosek

Urząd sprawdzi, czy dostarczyłeś wszystkie dokumenty i podałeś niezbędne dane we wniosku.

Jeżeli twój wniosek zawiera braki formalne (np. pomylisz się we wniosku, nie podasz wymaganych danych, albo nie złożysz wymaganych dokumentów), urząd wezwie cię do poprawienia błędów lub złożenia wyjaśnień w wyznaczonym terminie. Na poprawki będziesz mieć co najmniej 7 dni – licząc od dnia, w którym otrzymasz wezwanie. Jeżeli nie zapłacisz opłaty skarbowej, urząd wyznaczy ci termin do zapłaty. Będzie to od 7 do 14 dni. Jeśli w terminie nie usuniesz braków lub nie zapłacisz opłaty, urząd zawiadomi cię, że twoja sprawa nie będzie dalej załatwiana.

  1. Urząd wystąpi z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli

Przed wydaniem zezwolenia na wytwarzanie odpadów urząd, do którego złożyłeś wniosek, przekazuje kopię dokumentacji i występuje z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.

Kontrolowane są instalacje, obiekty budowlane lub ich części, miejsca magazynowania odpadów, w zakresie spełniania wymagań określonych w przepisach ochrony środowiska oraz w zakresie zgodności z warunkami ochrony przeciwpożarowej, opisanych w operacie przeciwpożarowym oraz w postanowieniu o warunkach ochrony przeciwpożarowej instalacji, złożonych razem z wnioskiem.

Po kontroli przeprowadzonej przez Straż Pożarną, otrzymasz postanowienie w sprawie spełniania przez instalację wymagań określonych w przepisach ochrony środowiska i ochrony przeciwpożarowej. Na to postanowienie nie możesz złożyć zażalenia. Jeśli opinia wyrażona w postanowieniu Straży Pożarnej jest negatywna, urząd odmówi ci wydania zezwolenia na wytwarzanie odpadów.

  1. Dostaniesz decyzję w sprawie pozwolenia na wytwarzanie odpadów

Jeśli twój wniosek spełnia wymagania, urząd wyda ci pozwolenie maksymalnie na 10 lat. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów jest tzw. decyzją związaną, tzn. jeśli złożyłeś prawidłowy wniosek urząd nie może ci odmówić wydania pozwolenia.

W szczególnych przypadkach w pozwoleniu urząd może ustanowić zabezpieczenie roszczeń z tytułu możliwości wystąpienia negatywnych skutków lub szkód w środowisku. Wysokość tego zabezpieczenia urząd uzgadnia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Jeśli urząd ustanowił takie zabezpieczenie to możesz rozpocząć eksploatację instalacji dopiero po jego wniesieniu.

Ostateczną decyzję w sprawie wydania pozwolenia na wytwarzanie odpadów urząd przekaże do:

  • wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska
  • urzędu marszałkowskiego
  • władz lokalnych (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta)

Te urzędy mogą skontrolować twoją działalność.

Nie uzyskasz zezwolenia na wytwarzanie odpadów w przypadkach gdy:

  • planowany sposób gospodarki odpadami:
    • mógłby powodować zagrożenia dla zdrowia, życia ludzi lub środowiska
    • jest niezgodny z planem gospodarki odpadami
  • eksploatacja instalacji powodowałaby przekroczenie dopuszczalnych standardów emisyjnych lub standardów jakości środowiska;
  • wnioskodawca objęty jest decyzją o cofnięciu lub ograniczeniu pozwolenia, a nie minęły jeszcze 2 lata od dnia, gdy decyzja o cofnięciu lub ograniczeniu pozwolenia stała się ostateczna;
  • prowadzący instalację będący osobą fizyczną albo wspólnik, prokurent, członek zarządu lub członek rady nadzorczej prowadzącego instalację będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa przeciwko środowisku;
  • instalacja komunalna nie spełnia wymagań ochrony środowiska lub wymagań określonych dla takiej instalacji;
  • wobec prowadzącego instalację będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej prawomocnie orzeczono karę pieniężną za przestępstwa przeciwko środowisku na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary;
  • prowadzący instalację będący osobą fizyczną albo wspólnik, prokurent, członek zarządu lub członek rady nadzorczej prowadzącego instalację będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa, o których mowa w art. 163, art. 164 lub art. 168 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks kamy;
  • w innych przypadkach określonych szczegółowymi przepisami ochrony środowiska.

Dokumenty

Dokument otrzymasz jako:
Oryginał
Informacja dodatkowa

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów określa (zgodnie z art. 188 ust. 2, 2a, 2b, 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 prawo ochrony środowiska):

1) rodzaj i parametry instalacji istotne z punktu widzenia przeciwdziałania zanieczyszczeniom;

2) jeżeli ma to wpływ na określenie wymagań ochrony środowiska:

a) wymagany termin zakończenia eksploatacji instalacji,

b) dopuszczalny łączny czas dalszej eksploatacji instalacji oraz sposób dokumentowania czasu tej eksploatacji;

3) źródła powstawania albo miejsca wprowadzania do środowiska substancji lub energii;

4) termin, od którego jest dopuszczalna emisja, w przypadku określonym w art. 191a;

5) oznaczenie głównego prowadzącego instalację lub określenie zakresu odpowiedzialności poszczególnych prowadzących oznaczone części instalacji za eksploatację instalacji zgodnie z przepisami ochrony środowiska, w przypadku, o którym mowa w art. 183b;

Pozwolenie na wytwarzanie odpadów określa dodatkowo:

1) numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz numer REGON posiadacza odpadów, o ile został nadany;

2) wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, z uwzględnieniem ich podstawowego składu chemicznego i właściwości;

3) określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku;

4) wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko;

5) opis sposobu dalszego gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów;

6) wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów;

7) warunki warunki przeciwpożarowe wynikające z operatu przeciwpożarowego.

Pozwolenie może określać, o ile przemawiają za tym szczególne względy ochrony środowiska:

1) sposób postępowania w razie zakończenia eksploatacji instalacji;

2) wielkość i formę zabezpieczenia roszczeń;

3) wymagane działania, w tym wyszczególnienie środków technicznych mających na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji, a jeżeli działania mają być realizowane w okresie, na który jest wydane pozwolenie - również termin realizacji tych działań;

4) rodzaj i ilość wykorzystywanej energii, materiałów, surowców i paliw, biorąc pod uwagę wymagania, o których mowa w art. 143 pkt 1-5;

5) zakres i sposób monitorowania procesów technologicznych, w tym pomiaru i ewidencjonowania wielkości emisji w zakresie, w jakim wykraczają one poza wymagania, o których mowa w art. 147 i 148 ust. 1;

6) sposób postępowania w przypadku uszkodzenia aparatury pomiarowej służącej do monitorowania procesów technologicznych, jeżeli jej zastosowanie jest wymagane;

7) sposób i częstotliwość przekazywania informacji i danych, o których mowa w pkt 5, organowi właściwemu do wydania pozwolenia i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Ile zapłacisz

Wysokość opłaty skarbowej uzależniona jest od skali prowadzonej działalności przez przedsiębiorcę. Mniejszą opłatę zapłacisz jeśli jesteś mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą lub średnim przedsiębiorcą. Kwota opłaty skarbowej wynosi:

  • dla dużych firm – 2011 zł
  • dla  mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców – 506 zł
  • dla prowadzących działalność wytwórczą w rolnictwie – 506 zł

17 zł – opłata skarbowa za pełnomocnictwo (opcjonalne)

Jeśli działasz przez pełnomocnika, musisz zapłacić za pełnomocnictwo. Nie zapłacisz za pełnomocnictwo udzielone mężowi, żonie, dzieciom, rodzicom, dziadkom, wnukom lub rodzeństwu. Praktyczne informacje na temat pełnomocnictwa

Gdzie zapłacić: opłatę skarbową za pozwolenie oraz ewentualne pełnomocnictwo wpłać na konto urzędu miasta lub gminy, właściwego dla siedziby urzędu, w którym składasz pełnomocnictwo (numer konta sprawdzisz na stronie urzędu miasta lub gminy).

Przykład: opłatę za pełnomocnictwo składane do Marszałka Województwa Wielkopolskiego wpłać na konto Urzędu Miasta Poznania.

Ile będziesz czekać

Nie dłużej niż miesiąc. Termin może się wydłużyć do 2 miesięcy (dostaniesz o tym informację).

Jak możesz się odwołać

Jeśli jesteś niezadowolony z otrzymanej decyzji możesz się od niej odwołać do:

  • samorządowego kolegium odwoławczego – jeśli decyzję wydał starosta
  • Ministra Klimatu i Środowiska – jeśli decyzję wydał marszałek województwa
  • Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska – jeśli decyzję wydał regionalny dyrektor ochrony środowiska

Odwołanie złóż za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od daty jej otrzymania. Pamiętaj również o tym, że możesz zrezygnować ze składania odwołania od decyzji. Jeśli zrobią to wszystkie strony uczestniczące w postępowaniu to decyzja szybciej się uprawomocni.

Warto wiedzieć

Wykaz wniosków i wydanych pozwoleń

Urzędy wydające pozwolenia udostępniają wykaz złożonych wniosków oraz wykaz wydanych pozwoleń na wytwarzanie odpadów. Na tej podstawie obywatele mogą zapoznać się z rodzajami i ilością wytwarzanych odpadów oraz miejscami ich wytwarzania.

Przejęcie praw i obowiązków wynikających z pozwolenia

W przypadku zmiany prowadzącego instalację (np. w wyniku sprzedaży):

  • przejmuje on prawa i obowiązki wynikające z pozwolenia
  • składa wniosek o zmianę pozwolenia w związku ze zmianą prowadzącego instalację

Kary za brak pozwolenia

Kto eksploatuje instalację bez wymaganego pozwolenia lub z naruszeniem jego warunków, albo nie wniósł wymaganego zabezpieczenia podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności, albo grzywny.

Czy ta strona była przydatna?