Własność intelektualna w firmie – podstawowe informacje

W przypadku zawierania umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych czy sprzedaży licencji musisz precyzyjnie określić w umowie pola eksploatacji, których dotyczy. Dzięki temu będziesz wiedział, w jakim zakresie pozwalasz innej osobie czy firmie korzystać ze swojego utworu.

Prawa pokrewne przysługują aktorom, muzykom, producentom czy naukowcom. Ich pokrewność polega na powiązaniu przedmiotu prawa z konkretnym utworem. Przysługują jednak osobom, którym nie można przypisać twórczego wkładu w powstanie utworu, a które jedynie przekazują utwór publiczności. Prawa pokrewne to:

• prawa do artystycznych wykonań
• prawa do fonogramów i wideogramów
• prawa do nadań programów
• prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Prawa pokrewne są ograniczone czasowo. Wygasają po upływie:

• 50 lat od:
  • ustalenia artystycznego wykonania (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym nastąpiło pierwsze ustalenie wykonania)
  • sporządzenia fonogramu lub wideogramu (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym został on sporządzony)
  • pierwszego nadania programu (po upływie 50 lat następujących po roku, w którym nastąpiło pierwsze nadanie programu)
  • 30 lat od publikacji wydania naukowego i krytycznego (od jej daty)
  • 25 lat od pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia (od jej daty).

Wynalazek

Wynalazek to techniczne rozwiązanie dowolnego problemu.

Na wynalazek udziela się patentu. Patent udzielany jest zawsze twórcy wynalazku, którym może być jedynie człowiek bez względu na to, czy dany wynalazek jest wynikiem zamierzonego działania, czy też wynikiem przypadku.

Patent jest zbywalny. Możesz go więc sprzedać. Podlega również dziedziczeniu.

Patenty są udzielane na cztery kategorie wynalazków:

• produkty, na przykład: fragmenty żywych organizmów, substancje lub mieszaniny
• urządzenia, na przykład: narzędzia, maszyny, aparaty
• sposoby, na przykład: sposób wytwarzania produktu, sposób pomiaru, sposób przetwarzania
• zastosowania, na przykład: nowe użycia już istniejących produktów.

Wynalazek może powstać w jakiejkolwiek działalności przemysłowej – nie wykluczając rolnictwa.

Ważne! Wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, są pozbawione zdolności patentowej.

Szczególnym rodzajem wynalazku jest wynalazek biotechnologiczny.

Za wynalazki biotechnologiczne uznaje się te, które dotyczą wytworu składającego się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał, albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany, w szczególności:

• stanowią materiał biologiczny, który jest wyizolowany ze swojego naturalnego środowiska lub wytworzony sposobem technicznym, nawet jeżeli poprzednio występował w naturze
• stanowią element wyizolowany z ciała ludzkiego lub w inny sposób wytworzony sposobem technicznym, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu, nawet jeżeli budowa tego elementu jest identyczna z budową elementu naturalnego
• dotyczą roślin lub zwierząt, jeżeli możliwości techniczne stosowania wynalazku nie ograniczają się do szczególnej odmiany roślin lub rasy zwierząt.

Patent jest udzielany na wynalazek, który posiada tak zwaną zdolność patentową. Oznacza to, że wynalazek musi:

• być nowy – nie jest częścią stanu techniki, przy czym stan techniki rozumie się jako aktualny stan wiedzy w interesującej nas dziedzinie
• mieć poziom wynalazczy – jest nieoczywisty dla osoby wykwalifikowanej w danej dziedzinie techniki
• nadawać się do przemysłowego stosowania.

Pamiętaj! Jeśli rozwiązanie zostało udostępnione do wiadomości publicznej, nie będzie można go opatentować, gdyż zostało pozbawione przesłanki nowości. Udostępnienie może nastąpić między innymi poprzez wprowadzenie do obrotu produktów opartych na wynalazku lub prezentację na wystawie publicznej.

Przedsiębiorca, który pomógł w opracowaniu wynalazku, na przykład udzielił pomocy finansowej, materiałowej, merytorycznej twórcy wynalazku, może:

• uzyskać licencję ustawową, czyli udzielaną na podstawie przepisów ustawy Prawo własności przemysłowej, a nie w drodze umowy, w postaci możliwości korzystania z projektu wynalazczego „we własnym zakresie”, a więc w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa. Takie rozwiązanie jest odpłatne.
• mieć prawo do uzyskania patentu, jeśli takie było postanowienie między twórcą wynalazku a przedsiębiorcą.

Żeby uzyskać patent, musisz zgłosić wynalazek do właściwego urzędu patentowego. Od momentu zgłoszenia wynalazku zyskujesz tymczasowe prawo do ochrony wynalazku, które trwa do chwili uzyskania patentu, a więc wydania przez urząd patentowy decyzji o udzieleniu patentu.

Czas ochrony patentowej to 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku.

Pamiętaj! W przypadku patentów na produkty lecznicze istnieje możliwość przedłużenia ochrony o dodatkowe 5 lat poprzez uzyskanie dodatkowego prawa ochronnego (ang. Supplementary Protection Certificate – SPC).

Uzyskując patent, nabywasz prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym terytorium Polski. Pamiętaj, że możesz też dokonać indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych poszczególnych państw.

Poza poziomem krajowym możesz zgłosić wynalazek na poziomie regionalnym i międzynarodowym.

Patent europejski i ochronę regionalną możesz uzyskać w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) w Monachium. Jedno zgłoszenie daje szansę na uzyskanie patentu europejskiego w 38 krajach należących do Europejskiej Organizacji Patentowej. Ważność patentu europejskiego trzeba jednak potwierdzić w krajowych urzędach patentowych oraz wnieść opłatę – jest to tak zwana walidacja patentu europejskiego. Wniosek o uznanie ważności patentu w urzędach patentowych krajów, w których chcesz, aby patent obowiązywał musisz złożyć w ciągu 3 miesięcy od daty opublikowania przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) informacji o udzieleniu patentu europejskiego. Pamiętaj, że szczegółowe wymagania dotyczące procedury walidacji patentów europejskich różnią się w poszczególnych krajach.

Na poziomie międzynarodowym procedura przebiega dwuetapowo. Po pierwsze, musisz dokonać zgłoszenia w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. Jedno zgłoszenie może obejmować aż 152 państwa. Następnie musisz dokonać zgłoszenia wynalazku we wskazanych wcześniej państwach.

Przeczytaj:

• jak uzyskać patent na wynalazek w Polsce
• jak uzyskać patent europejski
• jak dokonać zgłoszenia międzynarodowego
• dodatkowe informacje o wynalazkach.

Wzór użytkowy

Wzór użytkowy to rozwiązanie o charakterze technicznym – nowe i użyteczne, które odnosi się do kształtu, budowy lub zestawienia elementów niepołączonych konstrukcyjnie przedmiotu o trwałej postaci.

Aby uzyskać prawo ochronne, wzór użytkowy musi cechować się:

• nowością: rozwiązanie nie było wcześniej znane
• technicznym charakterem: wskazać można przynajmniej jeden nowy i użyteczny element
• użytecznością: jest funkcjonalny i realizuje jakikolwiek cel praktyczny
• musi być przedmiotem o trwałej postaci: dotyczy elementu, który może być wyodrębniony z otoczenia.

Wzór dotyczy przedmiotów materialnych o trwałej postaci, zatem nie można ubiegać się o ochronę rozwiązań odnoszących się do sposobów postępowania lub zastosowań substancji. Przykładem wzoru użytkowego może być konkretny model roweru.

Okres ochrony wynosi 10 lat od daty zgłoszenia wzoru użytkowego. Ochrona wzorów użytkowych odbywa się na poziomie krajowym.

Ważne! Między wynalazkami a wzorami użytkowymi istnieje zasadnicze podobieństwo - w obu przypadkach mamy do czynienia z nowym rozwiązaniem o charakterze technicznym. Jednak wzór użytkowy, w przeciwieństwie do wynalazku, nie musi odznaczać się poziomem wynalazczym, a więc być nieoczywisty. Jednocześnie rozwiązanie, które jest nieoczywiste i jest przedmiotem o trwałej postaci, może zostać zgłoszone zarówno jako wynalazek, jak i wzór użytkowy.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawo ochronne na wzór użytkowy
• dodatkowe informacje o wzorach użytkowych.

Wzór przemysłowy

Wzór przemysłowy to nowa i posiadająca indywidualny charakter (oryginalność) postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego zdobienie. Wszystko to ma na celu zwiększenie atrakcyjności towaru poprzez zwrócenie uwagi na jego design.

Wzór przemysłowy, aby zostać skutecznie zarejestrowany, musi spełniać dwa kryteria:

• być nowy: wcześniej nieudostępniony publicznie i niemający identycznego lub prawie identycznego odpowiednika
• posiadać indywidualny charakter: odróżnia się od innych wcześniej opublikowanych wzorów.

Wzorem przemysłowym może być opakowanie czy symbole graficzne.

Wzór przemysłowy chroniony jest prawem z rejestracji, a czas ochrony to 25 lat od daty zgłoszenia wzoru przemysłowego. Zgłoszenie musi być jednak odnawiane i opłacane regularnie i terminowo co 5 lat. Brak opłaty prowadzi do utraty prawa z rejestracji.

Jeżeli zarejestrujesz wzór przemysłowy, nabywasz prawo wyłącznego korzystania z tego wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeżeli jesteś uprawniony do wyłącznego korzystania ze wzoru przemysłowego, możesz zakazać innym osobom wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania przedmiotu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego przedmiotu dla takich celów.

Rejestracja wzorów przemysłowych jest oparta na międzynarodowym systemie klasyfikacji wzorów przemysłowych prowadzonym przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO) – klasyfikację lokarneńską. Istnieje też możliwość dokonania indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych państw, w których zamierza się chronić swój wzór przemysłowy.

Na poziomie europejskim, żeby uzyskać wzór wspólnotowy (Registered Community Design – RCD) należy dokonać zgłoszenia w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. Taki wzór jest jednocześnie chroniony we wszystkich krajach Unii Europejskiej.

Poziom międzynarodowy wymaga działania w systemie haskim: wzór trzeba zgłosić w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. Pozwala to na wybranie konkretnych obszarów, na których chcemy uzyskać ochronę z grona 91 krajów.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawa z rejestracji na wzór przemysłowy
• dodatkowe informacje o wzorach przemysłowych.

Znak towarowy

Znak towarowy to oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony.

Znakiem towarowym może być przede wszystkim wyraz, rysunek, litera, cyfra, kolor, forma przestrzenna, na przykład kształt towaru lub opakowania, a także dźwięk.

Znaki towarowe zastrzega się dla konkretnych towarów lub usług, które są przyporządkowane do specjalnych klas według międzynarodowej klasyfikacji – tak zwanej klasyfikacji nicejskiej. Klasyfikacja ta obejmuje 45 klas, przy czym towary przypisuje do klas 1–34, a usługi – do klas 35–45.

Znak towarowy pomaga rozpoznać określone produkty danego przedsiębiorstwa, w konsekwencji zaś ułatwia identyfikację samego przedsiębiorcy. Znaki towarowe znacząco wpływają na tworzenie wizerunku oraz renomy przedsiębiorstwa w obrocie gospodarczym.

Znak towarowy pełni trzy podstawowe funkcje w obrocie gospodarczym:

• oznaczenie pochodzenia: znak towarowy powinien odnosić się bezpośrednio do określonego towaru bądź usługi oraz wskazywać na jego pochodzenie od konkretnego przedsiębiorcy
• oznaczenie jakości: wywołuje przekonanie u konsumentów, że wszystkie towary lub usługi oznaczone danym znakiem mają taką samą, niezmienną jakość
• reklama: polega na rozpowszechnianiu i utrwalaniu konkretnego oznaczenia w świadomości konsumentów.

Najpopularniejszymi formami znaków towarowych są oznaczenia:

• słowne, na przykład w postaci wyrazów, zdań, sloganów reklamowych
• graficzne, na przykład rysunki lub ornamenty
• słowno-graficzne, będące kombinacją znaków słownych i graficznych
• przestrzenne: trójwymiarowe formy przedmiotów, na przykład towarów lub opakowań
• stanowiące kolor: pojedynczy odcień lub kombinacja kolorów.

Coraz popularniejsze, choć jednocześnie trudniejsze do skutecznego objęcia ochroną, są niestandardowe znaki towarowe, takie jak dźwięki, hologramy czy oznaczenia multimedialne, na przykład krótkie filmy, animacje. Również konkretny smak i zapach mogą zostać zarejestrowane jako znaki towarowe.

Znakiem towarowym nie może być oznaczenie, które:

• nie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostało zgłoszone
• składa się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania, w szczególności rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności
• składa się wyłącznie z elementów, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych
• składa się wyłącznie z kształtu lub innej właściwości towaru, wynikającej z charakteru samego towaru, niezbędnej do uzyskania efektu technicznego lub zwiększającej znacznie wartość towaru
• zostało zgłoszone w złej wierze
• jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami
• zawiera element o wysokiej wartości symbolicznej, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową
• zawiera symbol Rzeczypospolitej Polskiej (godło, barwy lub hymn).

Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Urząd Patentowy RP udziela prawa ochronnego na okres 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Na wniosek uprawnionego, po wniesieniu stosownej opłaty, prawo ochronne może być przedłużane na kolejne okresy 10-letnie. Nie ma ograniczeń, jeśli chodzi o liczbę możliwych przedłużeń, jednak warunkiem utrzymania ochrony znaku jest faktyczne używanie dla towarów lub usług objętych rejestracją.

W przypadku znaku towarowego przedsiębiorca może dokonać indywidualnych krajowych zgłoszeń w urzędach patentowych państw, w których zamierza chronić swój znak towarowy.

Na poziomie regionalnym możesz dokonać zgłoszenia w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. W ten sposób, dzięki jednemu zgłoszeniu, możesz zarejestrować znak towarowy Unii Europejskiej (European Union Trademark – EUTM), który jest objęty jednoczesną ochroną we wszystkich państwach Unii Europejskiej.

Zgłoszenie w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) umożliwia dokonanie zgłoszenia oznaczenia w dowolnej liczbie krajów spośród 123 państw. Zakres potrzebnej ochrony powinien oczywiście zależeć od potrzeb i możliwości finansowych firmy.

Przeczytaj:

• jak uzyskać prawa ochronne na znak towarowy
• jak zgłosić sprzeciw wobec zgłoszonego znaku towarowego
• więcej informacji o znakach towarowych.

Oznaczenia geograficzne

Oznaczenia geograficzne to nazwy odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu – określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru powinny być przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczenia geograficzne są stosowane do oznaczania produktów przemysłowych i rolnych.

Oznaczenie geograficzne może zgłosić:

• organizacja upoważniona do reprezentowania interesów producentów działająca na danym terenie
• organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, właściwy ze względu na teren, do którego odnosi się oznaczenie geograficzne.

Zgłoszenia nie może dokonać pojedynczy przedsiębiorca.

Ochrona oznaczenia geograficznego trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych i jest bezterminowa.

Ochrona może zostać jednak unieważnienia lub wygasnąć. Warunkiem bezterminowej ochrony jest używanie oznaczenia. Pięcioletni okres przerwy w używaniu oznaczenia może doprowadzić do wydania decyzji o wygaśnięciu prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne.

Ważne! Nawet, gdy nie jesteś wprost wskazany w zgłoszeniu, możesz używać zarejestrowanego oznaczenia, jeśli twoje towary spełniają warunki przewidziane dla towarów z oznaczeniem geograficznym. W takiej sytuacji masz prawo wystąpić do Urzędu Patentowego z wnioskiem o wpisanie do rejestru jako uprawnionego do używania tego oznaczenia. Warunkiem wpisania do rejestru jest złożenie w Urzędzie oświadczenia, że twoje towary spełniają warunki przewidziane w zgłoszeniu.

Zgłoszeń oznaczeń geograficznych należy dokonywać w:

• Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej – towary przemysłowe
• Komisji Europejskiej za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa – produkty rolne i środki spożywcze.

Przeczytaj więcej na temat zgłoszeń oznaczeń geograficznych.

Topografia układu scalonego

Topografią układu scalonego jest rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego.

Ochrona prawem z rejestracji obejmuje topografię:

• oryginalną: jest wynikiem pracy intelektualnej oraz nie jest powszechnie znana w chwili jej powstania
• nieoczywistą: nie może być rozwiązaniem oczywistym.

Przez uzyskanie prawa z rejestracji nabywa się prawo do wyłącznego korzystania z topografii w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Czas trwania prawa z rejestracji wynosi 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym topografia była wprowadzona do obrotu, lub końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia topografii w Urzędzie Patentowym w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej.

Przeczytaj, jak zgłosić topografię układów scalonych.

Jak chronić utwory

Prawa autorskie to zbiór norm, których celem jest ochrona działalności twórczej: naukowej, literackiej i artystycznej. Chroni utwory, czyli wytwory działalności twórczej człowieka, mające indywidualny charakter i ustalone w jakiejkolwiek postaci. Prawo autorskie daje twórcom wyłączne uprawnienie do używania lub udzielania zgody innym osobom na używanie ich dzieł w określony sposób. Umożliwia twórcom kontrolę nad swoimi dziełami oraz otrzymywanie za nie odpowiedniego honorarium.

Ta ochrona jest niezależna od wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia utworu. Utwór, jako dobro niematerialne, jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili przybrania jakiejkolwiek postaci, czyli tak zwanego ustalenia, choćby miał nieukończoną postać.

W rozumieniu prawa autorskiego utwór musi spełniać łącznie następujące przesłanki:

• być przejawem działalności twórczej (wytworem kreacyjnym człowieka cechującym się oryginalnością)
• mieć indywidualny charakter: niepowtarzalny, niemający identycznego odpowiednika
• być rezultatem pracy człowieka – twórcy: nie można za utwory uznać tworów przyrody lub działania maszyn czy też zwierząt
• zostać ustalony w dowolnej postaci: musi móc zapoznać się z nim co najmniej jedna osoba poza twórcą.

Przedmiotem prawa autorskiego są między innymi utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe)
• plastyczne
• fotograficzne
• lutnicze
• wzornictwa przemysłowego
• architektoniczne
• muzyczne
• sceniczne, choreograficzne i pantomimiczne
• audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną prawną nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Prawo autorskie nie obejmuje między innymi aktów normatywnych, dokumentów urzędowych, opublikowanych opisów patentowych lub ochronnych czy też prostych informacji prasowych.

Pamiętaj! Dla prawa autorskiego materialna postać utworu pozostaje bez znaczenia, jednak aby utwór mógł być odebrany za pomocą zmysłów, musi mieć materialną formę, na przykład obrazu, książki czy płyty CD. Ochrona prawnoautorska nie obejmuje przedmiotu (nośnika), na którym utwór został ustalony, na przykład namalowany, zapisany lub nagrany.

Przyznanie praw autorskich twórcy utworu następuje automatycznie, z chwilą jego stworzenia. Nie musisz więc spełniać żadnych formalności: nie trzeba zgłaszać, rejestrować utworu, aby jako twórca być objętym prawami.

Autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem 70 lat:

• od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych
• w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość
• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia
• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłych:
  • głównego reżysera
  • autora scenariusza
  • autora dialogów
  • kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego
• w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłego:
  • autora utworu słownego albo
  • kompozytora utworu muzycznego.

Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze:

• dziedziczenia
• umowy sprzedaży – umowy licencyjnej.

Umowa powinna regulować między innymi zagadnienia, takie jak:

• wynagrodzenie twórcy
• czas obowiązywania umowy
• warunki wypowiedzenia umowy.

Jeżeli umowa nie określa, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Ważnymi elementami umowy o nabycie majątkowego prawa autorskiego są pola eksploatacji, czyli to, w jaki sposób i gdzie utwór może być wykorzystywany. Jeżeli umowa tego nie określa, utwór powinien być wykorzystywany z charakterem i przeznaczeniem oraz przyjętymi zwyczajami.

Pamiętaj, że prawo autorskie działa w dwie strony, czyli:

• z jednej strony mogę chronić swoje dzieło, na przykład przygotowany projekt architektoniczny, fotografie, tekst czy prezentację
• z drugiej strony nie mogę naruszać praw autorskich innych osób, na przykład nie mogę wykorzystać znaku graficznego przygotowanego dla danej strony internetowej czy bez zgody autora wykorzystać tekstu lub zdjęcia.

Przeczytaj szczegółowe informacje dotyczące prawa autorskiego.

Kto jest właścicielem praw autorskich do utworu

Za właściciela praw autorskich uznaje się twórcę, a więc osobę, która przyczyniła się do powstania utworu poprzez swój wkład twórczy. Może być to malarz, który namalował obraz, bądź pisarz, który napisał książkę.

Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca. Jeżeli ich nie ma, zastępuje go właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Jeśli twórców jest więcej, jako współtwórcom przysługują im wspólne autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez nich wspólnie utworu współautorskiego. Przed przystąpieniem do pracy należy określić, najlepiej w formie umowy, że celem wspólnego działania jest stworzenie jednego, wspólnego dzieła.

Wspólne prawa do utworu współautorskiego są równe dla każdego ze współtwórców. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje na domniemanie równości udziałów twórców utworu współautorskiego. Współtwórcy mogą również samodzielnie określić wielkość przypadających im udziałów, biorąc pod uwagę nakład ich pracy. Gdy określenie udziału jest niemożliwe (trudno określić wkład poszczególnych osób albo też inaczej oceniają oni swój udział w procesie tworzenia utworu), każdy ze współtwórców może zwrócić się do sądu o określenie wielkości udziałów. Autorskie prawa osobiste pozostają jednak oddzielne dla każdego z nich.

Ważne! Pierwotnymi właścicielami autorskich praw majątkowych, a więc tymi, którym jako pierwszym po stworzeniu utworu przysługują prawa autorskie, innymi niż twórca, są:

• producent lub wydawca w odniesieniu do dzieła zbiorowego, na przykład encyklopedia, publikacja periodyczna, słowniki, księgi majątkowe
• pracodawca w odniesieniu do programu komputerowego stworzonego w ramach stosunku pracy.

Jeżeli jesteś przedsiębiorcą i chcesz reprezentować artystów w sprawach wykorzystywania ich utworów, zarządzać ich prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, to musisz uzyskać wpis do rejestru niezależnych podmiotów zarządzających prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Przeczytaj, jak uzyskać wpis do rejestru niezależnych podmiotów zarządzających prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Na czym polega dozwolony użytek

W pewnych przypadkach możesz nieodpłatnie korzystać z rozpowszechnionego już cudzego utworu – w celach rozrywkowych, naukowych, kolekcjonerskich, archiwalnych – pomimo że nie posiadasz do niego autorskich praw majątkowych. Jest to możliwe dzięki dozwolonemu użytkowi prywatnemu, który obejmuje również osoby pozostające w relacjach rodzinnych i towarzyskich. Możesz więc korzystać z rozpowszechnionego utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Musisz również wymienić imię i nazwisko twórcy oraz źródło, z którego uzyskałeś jego utwór.

Dozwolony użytek osobisty nie upoważnia cię jednak do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

Dozwolony użytek publiczny polega na korzystaniu z rozpowszechnionego już utworu w celu dalszego udostępnienia utworu innym ze względu na ważny interes publiczny oraz potrzeby kulturalno-oświatowe, a nie w celach osobistych.

Prawa autorskie a pracownicy – czym jest utwór pracowniczy

Jeżeli twój pracownik – w ramach stosunku pracy i wykonywania obowiązków pracowniczych – stworzy utwór, do którego chcesz mieć autorskie prawa majątkowe, musisz ten utwór przejąć, czyli złożyć oświadczenie akceptujące ten utwór. Jeśli jednak po upływie 6 miesięcy od daty dostarczenia utworu przez twórcę, nie zgłosisz – jako pracodawca – zastrzeżeń do utworu, propozycji dokonania w nim zmian czy też uzupełnień, również przysługują ci autorskie prawa majątkowe.

Wyjątek stanowią programy komputerowe spełniające cechy utworu. Jeśli powstały w wyniku realizacji przez pracownika obowiązków ze stosunku pracy, autorskie prawa majątkowe powstają od razu na rzecz pracodawcy.

Pamiętaj! Pracownik nadal pozostaje twórcą, któremu przysługują osobiste prawa autorskie.

Z chwilą przyjęcia jesteś zobowiązany wobec twórcy do rozpowszechnienia utworu – powinieneś go publicznie udostępniać (w przypadku artykułu może to być publikacja na firmowej stronie internetowej). Nabywasz również własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.

Pracodawca uzyskuje autorskie prawa majątkowe jedynie w zakresie wynikającym z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. W umowie o pracę lub w odrębnej umowie pracodawca może ustalić z pracownikiem inną zasadę podziału autorskich praw majątkowych na przykład współwłasność.

Pracownikowi nie przysługuje prawo do odrębnego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworu pracowniczego, chyba że przewiduje to umowa.

Pamiętaj! Jeśli zatrudniasz twórcę na podstawie umowy-zlecenia czy umowy o dzieło i chcesz uniknąć problemów z prawami autorskimi, powinieneś w umowie zawrzeć klauzulę o przekazaniu autorskich praw majątkowych, co do których twórca zgadza się przenieść swoje prawa (ze wskazaniem zakresu wykorzystania).

Opłaty za korzystanie z utworów i praw pokrewnych

Producenci i importerzy takich produktów jak: magnetofony, kserokopiarki, skanery i inne podobne urządzenia czy nośników służących do utrwalania, są zobowiązani do wnoszenia opłat na rzecz:

• twórców
• artystów wykonawców
• producentów fonogramów i wideogramów
• wydawców.

Opłaty te – w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników – są wnoszone za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania.

Opłaty w wysokości do 3% wpływów wnoszą za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania na rzecz twórców oraz wydawców posiadacze urządzeń reprograficznych (na przykład ksero), prowadzący działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich. Wnoszenie opłaty nie jest konieczne, jeśli zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z właścicielem utworu.

Jak skutecznie chronić własność intelektualną w firmie – krok po kroku

Dobra niematerialne i prawa wyłączne z nimi związane stanowią coraz większą część majątku firm. Bezpośrednio wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstwa i niejednokrotnie decydują o jego sukcesie bądź porażce.

Opracowując strategię biznesową firmy, musisz poświęcić czas na dokładną analizę swojej aktualnej i docelowej pozycji na rynku, nie zapominając o ochronie własności intelektualnej i prawidłowym zarządzaniu nią.

Pamiętaj! Fakt, że obecnie działasz jedynie na terenie danego regionu, nie oznacza, że w perspektywie kilku lat nie poszerzysz działalności  i nie rozwiniesz swoich usług lub asortymentu. W przyszłości brak ochrony własności intelektualnej może spowodować, że nie będziesz mógł podejmować niektórych działań lub zostaną one całkowicie zablokowane.

Dlatego powinieneś odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań:

• jakie rozwiązania zamierzasz chronić i jakich praw chcesz użyć do ich ochrony
• jaki będzie zakres terytorialny twojej działalności
• jakie środki finansowe zamierzasz przeznaczyć na ochronę własności intelektualnej
• czy masz zasoby, żeby samodzielnie ubiegać się o ochronę.

Jakie rozwiązania posiada twoja firma

Powinieneś być w stanie określić, czy twoja firma posiada własne rozwiązania, czy też korzysta jedynie z rozwiązań opracowanych przez inne osoby (na przykład wykupuje licencje lub korzysta z publicznie dostępnych rozwiązań).

Spośród własnych rozwiązań wybierz te, które warto rozwijać i objąć ochroną oraz które będą podstawą dalszej działalności. Jeśli nie chcesz, aby twoje rozwiązanie zostało ujawnione publicznie w dowolnej formie, skorzystaj z ochrony przysługującej jako tajemnicy przedsiębiorstwa.

Pamiętaj, że uzyskując prawa własności intelektualnej jako ich właściciel, możesz je sprzedać lub udzielić na nie licencji.

Zakres uprawnień w przypadku licencji zależy głównie od jej rodzaju. Dwa podstawowe rodzaje licencji to:

• licencja wyłączna: udziela się jej konkretnemu licencjobiorcy, a jednocześnie inne osoby nie są upoważnione do korzystania z chronionego rozwiązania
• licencja niewyłączna: może zostać udzielona wielu podmiotom (jest korzystniejsza dla licencjodawcy, który mimo jej udzielenia może nadal korzystać z utworu oraz udzielać dalszych licencji innym osobom).

Ważne! Jako licencjobiorca, za zgodą licencjodawcy, możesz udzielić dalszej licencji innej osobie, jest to tak zwana sublicencja.

Na jakim terytorium chcesz działać

Powinieneś określić zarówno rynek, na którym aktualnie funkcjonujesz, jak i ten, na który zamierzasz rozszerzyć w najbliższych latach swoją działalność. Od tego zależy decyzja, która z procedur ochronnych będzie dla ciebie optymalna: krajowa, regionalna czy międzynarodowa. Nie zapominaj, że im szersza ochrona, tym wyższe koszty jej uzyskania, a następnie utrzymania.

Ile będzie kosztować ochrona

Przed przystąpieniem do tworzenia strategii biznesowej połączonej ze strategią zarządzania własnością intelektualną rozważ, jakie środki finansowe możesz przeznaczyć na ochronę swoich rozwiązań.

Pamiętaj, że nie możesz ograniczyć się jedynie do kalkulacji kosztów związanych z uzyskaniem poszczególnych praw. Nakłady finansowe są również konieczne, aby te prawa utrzymać, a także pokryć koszty potencjalnych roszczeń z tytułu naruszeń.

Czy poradzisz sobie sam

Żeby skutecznie uzyskać prawa własności przemysłowej, musisz znać wiele odmiennych procedur zależnych od rodzaju prawa, o które zabiegasz, rodzaju postępowania czy obszaru geograficznego, na którym chcesz chronić swoje rozwiązanie.

W wielu przypadkach warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika – radcy prawnego, adwokata bądź rzecznika patentowego, który ma wyspecjalizowaną wiedzę i doświadczenie w zakresie własności intelektualnej. Pomoże ci ocenić, czy twoje rozwiązanie ma szansę uzyskać ochronę i przygotuje odpowiednią dokumentację.

Poza wsparciem prawnym możesz liczyć na wsparcie biznesowe i strategiczne: doradzi ci, jak zarządzać własnością intelektualną w firmie, jak uzyskać przewagę nad konkurencją czy jak chronić się przed naruszeniami twoich praw.

Pełnomocnik będzie również reprezentować twoje interesy przed sądem, urzędem patentowym czy też konkretną organizacją zajmującą się ochroną własności intelektualnej.

Jak walczyć z naruszeniami praw własności intelektualnej

W przypadku naruszeń przysługujących ci praw wyłącznych powinieneś natychmiast działać, aby doprowadzić co najmniej do zaniechania tych naruszeń.

Przeanalizuj skalę naruszeń i zastanów się, jakie środki finansowe możesz przeznaczyć na walkę z naruszycielami twoich praw wyłącznych. Możesz podjąć między innymi następujące działania:

• wysłać list ostrzegawczy
• skorzystać z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (mediacje lub postępowanie arbitrażowe)
• wystąpić z wnioskiem do właściwych krajowych organów celnych o zatrzymanie towarów (w przypadku towarów podrabianych)
• zwrócić się do właściwej organizacji zajmującej się własnością intelektualną o cofnięcie rejestracji
• wyrazić sprzeciw wobec wniosku o rejestrację lub udzielenie prawa ochronnego
• wstąpić na drogę sądową.

W Polsce, od 1 lipca 2020 roku, działają sądy do spraw własności intelektualnej, które rozpatrują jedynie sprawy z zakresu:

• praw własności przemysłowej
• praw autorskich
• nieuczciwej konkurencji
• ochrony dóbr osobistych w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług
• ochrony dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

W I instancji sprawy rozpatrują wydziały Sądów Okręgowych w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Lublinie i Katowicach. W II instancji z kolei – Sądy Apelacyjne w Poznaniu i w Warszawie.

Ważne! Sąd Okręgowy w Warszawie jest wyłącznie właściwy w sprawach własności intelektualnej dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.