Rodzaje umów, na podstawie których można zatrudnić pracowników

Kto jest pracownikiem

W potocznym rozumieniu pracownikiem jest zarówno osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, jak i osoba zatrudniona w oparciu o umowę o dzieło lub umowę zlecenie. Zgodnie z Kodeksem pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Natomiast osoby wykonujące pracę w oparciu o umowę o dzieło oraz umowę zlecenie nie są pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy. Kwestie wykonywania przez nich usług reguluje Kodeks cywilny, a zawierane umowy nazywane są cywilnoprawnymi. Ponadto możesz zawrzeć umowę o pracę nakładczą z osobą, która wykona określone prace. Jeśli jesteś rolnikiem, możesz zawrzeć umowę o pracę przy zbiorach.

Umowy o pracę wynikające z Kodeksu pracy

Umowa na okres próbny

Zarówno umowy na czas nieokreślony, jak i umowy na czas określony (w tym umowa na zastępstwo) mogą być poprzedzone umową na okres próbny. Umowę o pracę na okres próbny, nieprzekraczający 3 miesięcy, zawierasz po to, aby sprawdzić kwalifikacje pracownika i możliwości jego zatrudnienia do wykonywania określonego rodzaju pracy. Ponownie możesz zawrzeć umowę o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem:

jeśli pracownik ma być zatrudniony do wykonywania innego rodzaju pracy
po upływie co najmniej 3 lat od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę – jeśli pracownik ma być zatrudniony do wykonywania tego samego rodzaju pracy; w tym przypadku możesz tylko raz ponownie zawrzeć umowę na okres próbny

Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeśli termin ten nie został określony, to w dniu zawarcia umowy. Umowa o pracę na okres próbny rozwiązuje się z upływem okresu, na który była zawarta. Przed jego upływem może być rozwiązana za wypowiedzeniem na wniosek każdej ze stron. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny wynosi:

3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni
tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie
2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące

Umowa na czas określony

Możesz zatrudnić pracownika na czas określony na podstawie umowy o pracę. Jeśli w trakcie trwania umowy o pracę na czas określony uzgodnisz z pracownikiem dłuższy okres wykonywania pracy na podstawie tej umowy, to uważa się, że zawarłeś kolejną umowę o pracę na czas określony. Obowiązuje ona od dnia następującego po dniu, w którym miało nastąpić rozwiązanie umowy na czas określony.

Pamiętaj

Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli nie określono tego terminu, to w dniu zawarcia umowy.
Okres zatrudnienia na podstawie umowy na czas określony (czy też łączny czas zatrudnienia na podstawie takich umów zawartych między tymi samymi stronami) nie może przekraczać 33 miesięcy.
Zawarcie umowy na czas określony na dłuższy okres traktuje się jako zatrudnienie na czas nieokreślony, licząc od dnia, który następuje po upływie 33 miesięcy.
Łączna liczba umów na czas określony zawartych z jednym pracownikiem nie może przekraczać 3.
Zawarcie czwartej umowy na czas określony traktuje się jako zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, licząc od dnia zawarcia czwartej umowy.

Zasady te stosuje się również dla umów o pracę na czas określony, trwających w dniu 22 lutego 2016 r. Z tym, że naliczanie 33 miesięcznego okresu zatrudnienia rozpoczyna się od dnia wejścia w życie tej ustawy (czyli 22 lutego 2016 r.). Trwająca w tym dniu umowa o pracę na czas określony jest uważana za pierwszą umowę albo za drugą umowę, jeśli została zawarta jako druga umowa na czas określony.

Nie stosuje się przepisów dotyczących maksymalnego czasu zatrudnienia oraz liczby umów w przypadku umów na czas określony zawartych:

aby zastąpić pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy (umowa na zastępstwo)
aby wykonać pracę dorywczą lub sezonową
aby wykonać pracę przez okres kadencji
w przypadku, gdy jako pracodawca wskażesz obiektywne przyczyny leżące po twojej stronie (np. gdy zatrudniasz osobę posiadającą określone uprawnienia w związku z realizacją projektu unijnego, a jej kompetencje po zakończeniu projektu nie będą potrzebne w twojej firmie)

Dotyczy to przypadków, gdy jako pracodawca masz faktyczne okresowe zapotrzebowanie na pracowników, a podpisanie takich umów jest niezbędne w tym zakresie.

Musisz zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy o zawarciu umowy o pracę na czas określony. Umowa ta musi być uzasadniona obiektywnymi okolicznościami leżącymi po twojej stronie. Złóż w formie pisemnej lub elektronicznej zawiadomienie zawierające przyczynę zawarcia takiej umowy. Masz na to 5 dni roboczych – licząc od dnia zawarcia umowy.

Wypowiedzenie umowy na czas określony

Umowa o pracę na czas określony rozwiązuje się z upływem tego okresu. Przed jego upływem może być rozwiązana za wypowiedzeniem na wniosek każdej ze stron. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi (zgodnie z przepisami obowiązującymi od 22 lutego 2016 r.):

2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy
1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy
3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata

Po wypowiedzeniu umowy o pracę na czas określony przez jedną ze stron można ustalić wcześniejszy termin rozwiązania umowy.

Umowa na zastępstwo

Szczególnym przypadkiem umowy o pracę na czas określony jest umowa na zastępstwo. Taką umowę zawierasz, gdy chcesz zastąpić pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Możesz zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności. Dla umowy o zastępstwo nie obowiązuje ograniczenie liczby zawieranych umów na czas określony (maksymalnie 3 umowy) ani limit czasowy (33 miesiące). Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli nie określono tego terminu, to w dniu zawarcia umowy. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na zastępstwo jest taki sam jak innych umów zawartych na czas określony.

Uwaga

Od 22 lutego 2016 r. przepisy nie przewidują zatrudniania pracowników na podstawie umowy na czas wykonania określonej pracy.

Umowa na czas nieokreślony

Możesz zatrudnić pracownika na czas nieokreślony. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:

2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy
miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy
3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata

Po wypowiedzeniu umowy o pracę przez jedną ze stron można ustalić wcześniejszy termin rozwiązania umowy.

Zatrudnienie pracowników w niepełnym wymiarze czasu

Możesz zatrudnić pracowników w niepełnym wymiarze czasu. Zawarta przez ciebie umowa o pracę w niepełnym wymiarze nie może być mniej korzystna dla pracownika pod względem warunków pracy i płacy niż umowy pracowników, którzy wykonują taką samą lub podobną pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Powinieneś zachować jednak proporcjonalność wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą do wymiaru czasu pracy pracownika.

W miarę możliwości uwzględnij wniosek pracownika dotyczący zmiany wymiaru czasu pracy określonego w umowie o pracę.

Umowy cywilnoprawne wynikające z Kodeksu cywilnego

Umowa zlecenie

Stronami umowy zlecenia są:

zleceniodawca (osoba, która zleca wykonanie określonych czynności)
zleceniobiorca (osoba wykonująca zlecenie)

Jeśli dajesz komuś płatne zlecenie, to wynagrodzenie należy mu się dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych.

Jeśli dajesz zlecenie, to możesz je wypowiedzieć w każdym czasie. Musisz jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które poniósł, aby właściwie wykonać zlecenie. W razie odpłatnego zlecenia musisz wypłacić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinieneś także naprawić szkodę.

Umowa o dzieło

Zasady dotyczące wypłaty wynagrodzenia za dzieło:

Podpisując umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, a ty – jako zamawiający – zobowiązujesz się do zapłaty wynagrodzenia.
Jeśli umowa nie zakłada inaczej, wypłać wynagrodzenie przyjmującemu zamówienie, kiedy odda dzieło.
Jeżeli dzieło ma być oddawane częściami, a wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z osobna, wypłacaj je z chwilą wykonania każdego ze świadczeń częściowych.
Dopóki dzieło nie zostało ukończone, możesz w każdej chwili odstąpić od umowy płacąc umówione wynagrodzenie. W takim wypadku możesz odliczyć to, co przyjmujący zamówienie zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła.

Uwaga

Wysokość wynagrodzenia za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług nie może być niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej, która w 2020 r. wynosi 17 zł brutto. Jest ona corocznie waloryzowana.

Przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi musi dostać za każdą godzinę wykonania zlecenia bądź usługi wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnej stawki godzinowej. Jeśli wysokość wynagrodzenia nie zapewnia tej stawki, to zleceniobiorcy będzie przysługiwać wynagrodzenie obliczone z uwzględnieniem tej minimalnej stawki. Wynagrodzenie dla zleceniobiorcy wypłacaj w formie pieniężnej. Rób to w regularnych odstępach, tj. w przypadku umów zawartych na czas dłuższy niż miesiąc, co najmniej raz w miesiącu.

Inne umowy

Umowa o pracę nakładczą

Zawierając umowę o pracę nakładczą (zwaną pracą chałupniczą), chałupnik zobowiązuje się do wykonania określonych prac na twoją rzecz jako nakładcy (zleceniodawcy).

W umowie określcie (ty i chałupnik) minimalną miesięczną ilość pracy, którą chałupnik musi wykonać (dostaje on pieniądze za wyniki), w wymiarze zapewniającym co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia.
Jeśli praca nakładcza jest dla wykonawcy jedynym lub głównym źródłem utrzymania, to powinniście tak ustalić ilość pracy, aby jej wykonanie zapewniało wynagrodzenie nie mniejsze niż płaca minimalna*.
Umowę o pracę nakładczą możecie zawrzeć na czas określony, na czas wykonania określonej pracy lub na czas nieokreślony. Każda z tych umów może być poprzedzona umową na okres próbny, który nie może przekraczać 3 miesięcy.
Umowa może być rozwiązana w każdym czasie za porozumieniem stron.
W czasie okresu próbnego wypowiedzenie jest 2-tygodniowe.
Umowa zawarta na czas nieokreślony może być rozwiązana, ale z 1-miesięcznym wypowiedzeniem.
Okres wypowiedzenia kończy się ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego.
Praca nakładcza może być wykonywana w domu w godzinach, które odpowiadają zatrudnionemu.

* Minimalne wynagrodzenie w 2020 r. wynosi 2600 zł brutto.

Umowa o pracę przy zbiorach

Umowę taką może zawrzeć wyłącznie rolnik z pracownikiem, który nazywany jest pomocnikiem rolnika. Należy ją zawrzeć na piśmie.

W umowie określcie (ty i pracownik rolnika) zakres czynności wykonywanych przez pomocnika rolnika oraz dzień rozpoczęcia pracy (jeżeli jest on inny niż dzień zawarcia umowy).
Praca może być wykonywana przy zbiorach niektórych produktów rolnych. Są to np.: chmiel, owoce, warzywa, tytoń, zioła i rośliny zielarskie.
Przed zawarciem umowy pomocnik powinien dostarczyć ci oświadczenie o liczbie dni w danym roku, w których świadczył pracę jako pomocnik rolnika u innych rolników.
Praca wykonywana jest w określonym miejscu i przez określony czas w gospodarstwie rolnika. Może to być maksymalnie 180 dni w roku kalendarzowym.
Stronom przysługuje prawo do wypowiedzenia umowy o pracę przy zbiorach. Umowa ulega rozwiązaniu z upływem dnia, w którym została wypowiedziana, chyba że strony w umowie postanowiły inaczej.