Urlopy i świadczenia związane z macierzyństwem i rodzicielstwem

Urlop macierzyński

Wymiar urlopu macierzyńskiego i urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego

Jako pracodawca masz obowiązek udzielić urlopu macierzyńskiego, który przysługuje matce oraz ojcu, w takim zakresie, w jakim nie wykorzystała go matka.

W konkretnych okolicznościach również inny członek najbliższej rodziny może złożyć wniosek o urlop macierzyński. Jest to możliwe w przypadku:

• śmierci matki (o część urlopu macierzyńskiego, przypadającą po dniu śmierci matki)
• porzucenia dziecka przez matkę
• kiedy matką jest pracownica z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji
• gdy matka pracownica przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń, kiedy ze względu na stan zdrowia nie może sprawować osobistej opieki nad dzieckiem

Inny członek najbliższej rodziny – nie ma definicji prawnej członka najbliższej rodziny, w praktyce są to w szczególności rodzice oraz rodzeństwo matki i ojca dziecka.

Wymiar urlopu macierzyńskiego, niezależnie od tego, kto z niego korzysta, zależy od liczby narodzonych dzieci przy jednym porodzie i wynosi:

• 20 tygodni – urodzenie jednego dziecka
• 31 tygodni – urodzenie dwojga dzieci
• 33 tygodnie – urodzenie trojga dzieci
• 35 tygodni – urodzenia czworga dzieci
• 37 tygodni – urodzenie pięciorga i więcej dzieci.

Jeśli pracownica lub pracownik przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka mają prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Jeśli pracownica lub pracownik przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) lub przyjęli dziecko i złożyli do sądu opiekuńczego wniosek o przysposobienie, mają prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Wymiar urlopu zależy od liczby przyjętych dzieci:

• 20 tygodni – przyjęcie jednego dziecka
• 31 tygodni – jednoczesne przyjęcie dwojga dzieci
• 33 tygodnie – jednoczesne przyjęcie trojga dzieci
• 35 tygodni – jednoczesne przyjęcie czworga dzieci
• 37 tygodni – jednoczesne przyjęcie pięciorga i więcej dzieci.

W takiej sytuacji urlop nie może trwać dłużej niż do dnia ukończenia przez dziecko 7. roku życia lub 10. roku życia, jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny. Jeśli dziecko nie ukończyło w chwili przyjęcia 7 lat (lub 10 w przypadku odroczonego obowiązku szkolnego), pracownikowi zawsze przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w minimalnym wymiarze 9 tygodni.

Prawo do 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ma również pracownik, który dziecko w wieku do 14 roku życia na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego
z wnioskiem o przysposobienia dziecka.

Pracownikowi za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński .

Zasady wykorzystania urlopu

Pracownica w ciąży może, na swój wniosek, wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje jej urlop w niewykorzystanym wcześniej wymiarze.

Możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed porodem nie przysługuje pracownicy, która urodziła w trakcie urlopu bezpłatnego. Jeżeli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego w ciąży, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.

Pracownica nie może się zrzec prawa do urlopu macierzyńskiego, może jednak zrezygnować z jego części po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i wrócić do pracy pod warunkiem, że:

• 14 tygodni urlopu wykorzysta po porodzie (bez znaczenia jest, czy i w jakim wymiarze wykorzystała urlop macierzyński w czasie ciąży)
• pozostałą część urlopu macierzyńskiego przejmie ojciec dziecka
• złoży wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed powrotem do pracy, ze wskazaniem daty powrotu do pracy,
• załączy kopię wniosku pracownika ojca, który przejmie pozostałą część urlopu, albo oświadczenie ojca ubezpieczonego w systemie ubezpieczeń społecznych o przerwaniu działalności zarobkowej na okres pozostałego urlopu macierzyńskiego.

Wniosek ojca w postaci papierowej lub elektronicznej, złożony nie później niż 14 dni przed dniem rozpoczęciem urlopu, powinien zawierać:

• imię i nazwisko ojca
• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka
• oświadczenie pracownika o okresie urlopu macierzyńskiego albo o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystanych przed porodem
• informację o długości okresu, na który ma zostać udzielony urlop macierzyński ojcu.

Do wniosku należy dołączyć:

• odpis aktu urodzenia dziecka
• oświadczenie matki o zamiarze rezygnacji z części urlopu albo o rezygnacji z pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeśli matka jest zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej lub prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą.

Uwaga! Pracownica z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego już 8 tygodni po porodzie, po złożeniu pisemnego wniosku ojca w postaci papierowej lub elektronicznej i załącznika potwierdzającego, iż pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny.

Jako pracodawca masz obowiązek udzielić pracownikowi urlopu macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym części urlopu, którego nie wykorzystała matka. Jako termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika wyznaczasz dzień po rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę.

Pracownik może składać pisemnie lub elektronicznie wnioski w sprawie:

• rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę
• udzielania części urlopu macierzyńskiego pracownikowi ‒ ojcu albo pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny
• udzielania urlopu rodzicielskiego
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz zwolnienia od pracy dla pracowników wychowujących dziecko do 14 lat.

Przerwanie urlopu macierzyńskiego

Pracownica może przerwać urlop macierzyński, jeśli w jego trakcie trafiła do szpitala albo innego ośrodka leczniczego, a stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem pod warunkiem, że:

• wykorzystała wcześniej co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego od dnia porodu
• część urlopu lub osobistą opiekę nad dzieckiem przejmie ojciec dziecka lub inny członek rodziny.

Wniosek o urlop macierzyński, który składa ojciec dziecka lub inny członek rodziny w związku z leczeniem matki, powinien zawierać:

• imię i nazwisko ojca/najbliższego członka rodziny
• datę, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego (odpowiada dacie przerwania urlopu przez matkę)
• oświadczenie o okresie urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przed porodem przez matkę dziecka
• zobowiązanie ojca/innego członka najbliższej rodziny do poinformowania pracodawcy o dacie opuszczenia przez matkę szpitala albo ośrodka leczniczego.

Do wniosku należy dołączyć oświadczenie matki o dacie przerwania urlopu macierzyńskiego ze względu na pobyt w szpitalu albo innym ośrodku leczniczym, zaświadczenie o terminie przyjęcia pracownicy matki do szpitala albo ośrodka leczniczego oraz odpis aktu urodzenia dziecka.

Pracownik ojciec lub inny członek rodziny rozpoczyna urlop macierzyński w terminie wskazanym we wniosku, który powinien przypadać na dzień, gdy matka już przebywa w szpitalu albo ma rozpocząć leczenie szpitalne.

Jako pracodawca możesz zwrócić się do pracownika przejmującego urlop z prośbą o jak najszybsze zawiadomienie o przewidywanej dacie zakończenia leczenia matki dziecka. Ojciec lub inny członek rodziny po zakończeniu urlopu macierzyńskiego może stawić się do pracy bez uprzedzenia.

Jeśli matka porzuci dziecko w czasie przebywania na urlopie macierzyńskim lub pobierania zasiłku macierzyńskiego, pracownik ojciec lub inny członek najbliższej rodziny ma prawo wykorzystać część urlopu macierzyńskiego po dniu porzucenia dziecka. Nie może się to jednak wydarzyć wcześniej niż po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego lub pobieraniu przez 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną matkę.

Pamiętaj! Aby pracownik ojciec lub inny członek najbliższej rodziny mógł skorzystać z urlopu macierzyńskiego zamiast matki, nie jest konieczne, żeby matka była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Może być ubezpieczona w systemie ubezpieczeń społecznych na przykład w związku z zatrudnieniem na podstawie umowy cywilnoprawnej czy z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.

Urlop w przypadku pobytu nowo narodzonego dziecka w szpitalu

Jeśli dziecko bezpośrednio po urodzeniu wymaga dłuższej opieki szpitalnej, pracownica przez pierwsze 8 tygodni po porodzie wykorzystuje urlop macierzyński. Następnie może złożyć wniosek do pracodawcy o przerwanie urlopu macierzyńskiego. Pozostała część urlopu będzie mogła zostać wykorzystana po powrocie dziecka ze szpitala.

Identyczna zasada dotyczy hospitalizacji dziecka w czasie korzystania przez rodzica lub innego członka najbliższej rodziny z urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego. Liczba takich przerw nie jest limitowana. Urlop macierzyński, rodzicielski lub ojcowski wydłuża się o każdą przerwę związaną z pobytem dziecka pracownika w szpitalu.

Jako pracodawca musisz pracownikowi, który złożył wniosek o przerwanie urlopu:

• umożliwić niezwłoczne przystąpienie do pracy
• ponownie udzielić urlopu po hospitalizacji dziecka.

Ważne! Rodzic w czasie pobytu dziecka w szpitalu może skorzystać ze zwolnienia z pracy w związku z chorobą dziecka do lat 14.

Skrócony urlop macierzyński

Skrócony urlop macierzyński ma zapewnić kobiecie czas na regenerację sił. Przysługuje jej, jeśli:

• urodzi martwe dziecko (także, jeśli poroni)
• dziecko umrze przed upływem ósmego tygodnia życia.

Skrócony urlop macierzyński jest płatny w 100% i przysługuje pracownicy w wymiarze ośmiu tygodni i nie może być krótszy niż 7 dni. Na przykład, jeśli dziecko zmarło dwa tygodnie po porodzie, to kobiecie - matce dziecka - przysługuje 6 tygodni skróconego urlopu macierzyńskiego.

Ważne! Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze odpowiednim do liczby żyjących dzieci.

Natomiast w przypadku śmierci dziecka po upływie ósmego tygodnia życia, pracownicy przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego tylko przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.

Pracownica, która chce skorzystać ze skróconego urlopu macierzyńskiego, składa wniosek o jego udzielenie do pracodawcy. We wniosku wskazuje:

• datę i miejscowość
• imię, nazwisko, adres i PESEL pracownicy
• nazwę i adres pracodawcy
• okres na jaki pracownica chce uzyskać skrócony urlop macierzyński.

Do podpisanego wniosku trzeba załączyć akt urodzenia z adnotacją o urodzeniu martwym. Na tej podstawie pracodawca ma obowiązek udzielenia skróconego urlopu macierzyńskiego.

Jeżeli ciąża skończyła się zgonem dziecka, szpital ma obowiązek wydać kartę martwego dziecka z zaznaczeniem płci noworodka. Może do tego być potrzebne przeprowadzenie badań DNA (gdy poronienie nastąpi na wczesnym etapie ciąży).

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie urlopów macierzyńskich dla kobiet, które poroniły „obowiązek zgłoszenia przez lekarza lub położną urodzenia dziecka (żywego lub martwego), celem sporządzenia aktu urodzenia, istnieje w każdym przypadku zgonu, niezależnie od czasu trwania ciąży” oraz „gdy pisemne zgłoszenie martwego urodzenia zawiera wszystkie dane na temat dziecka, a w szczególności jego płeć, kierownik USC jest obowiązany do sporządzenia aktu urodzenia, z adnotacją o martwym urodzeniu, bez względu na czas trwania ciąży”.

Na tej podstawie Urząd Stanu Cywilnego wydaje akt urodzenia dziecka, który zawiera adnotację o śmierci. Ten dokument jest niezbędny do uzyskania skróconego urlopu macierzyńskiego.

Kartę martwego dziecka do Urzędu Stanu Cywilnego może przekazać zarówno szpital, jak i rodzice dziecka. Mają na to 3 dni od jej sporządzenia. W przypadku poronienia termin rozpoczyna się od dnia dostarczenia wyników testu DNA.

Należy pamiętać, że nie każda kobieta musi skorzystać ze skróconego urlopu macierzyńskiego.

Jeśli nie chce, nie musi przeprowadzać badań DNA ustalających płeć dziecka w sytuacji, gdy poronienie nastąpiło na wczesnym etapie ciąży. Szpital wyda w takiej sytuacji kartę martwego urodzenia i na tej podstawie można zorganizować pochówek. Jeśli kobieta ze względów zdrowotnych nie jest w stanie wrócić do pracy, lekarz może wystawić również zwolnienie lekarskie.

Urlop rodzicielski

Pracownica matka lub pracownik ojciec mają prawo do urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski powinien zostać wykorzystany nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. Wymiar urlopu przysługuje łącznie obojgu uprawnionym i zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.

Wynosi:

• 41 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka
• 43 tygodnie w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci.

Rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze:

• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 67 tygodni – w przypadkach porodu mnogiego.

Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do urlopu rodzicielskiego, przysługującego po wykorzystaniu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w wymiarze do:

• 32 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
• 34 tygodni - w przypadku przyjęcia więcej niż jednego dziecka,
• nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w nie więcej niż 4 częściach.

Z urlopu rodzicielskiego mogą też korzystać inni członkowie najbliższej rodziny:

• w związku ze śmiercią matki
• w związku z porzuceniem dziecka przez matkę
• kiedy matką jest pracownica z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji
• kiedy matka pracownica przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń.

Jeżeli pracownik lub pracownica w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie korzystali z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, mogą wykorzystać urlop rodzicielski, który przysługuje po wykorzystaniu urlopu na warunkach macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za ten okres. Wymiar urlopu rodzicielskiego zależy od liczby przyjętych dzieci:

• 41 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka
• 43 tygodni – w przypadkach przyjęcia więcej niż jednego dziecka
• 38 tygodni – jeżeli przyjął dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, oraz pracownik, który przyjął dziecko w wieku do 14 roku życia.

Rodzice dziecka mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego jednocześnie. Urlop rodzicielski można wykorzystać jednorazowo albo w max. 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Każdy z pracowników – rodzic dziecka może skorzystać z wyłącznego prawa do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Żaden z rodziców nie może zrzec się tego prawa i przenieść na drugiego z rodziców dziecka (jest to nieprzenoszalna część urlopu).

Przykład

Pracownica urodziła jedno dziecko, ma więc wspólnie z ojcem dziecka prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze 41 tygodni.

Przy czym, pracownica skorzystała z prawa do 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, a ojciec dziecka ma zatem prawo do 9 tygodni urlopu i nie może przenieść tego prawa na matkę dziecka.

Kiedy określasz liczbę części urlopu rodzicielskiego, bierzesz pod uwagę liczbę wniosków o urlop rodzicielski lub zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, złożonych przez matkę i ojca dziecka (ewentualnie innego członka najbliższej rodziny).

Pracownicy - rodzice dziecka, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu , mogą złożyć pisemny wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o udzielenie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze lub w części.

Taki wniosek zawiera:

• imię i nazwisko pracownika

• okres dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczbę wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego

  okres, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub jego częśćDo wniosku należy dołączyć:

• odpis aktu urodzenia dziecka
• oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem.

Urlopu rodzicielskiego udzielaj jako wielokrotności tygodnia.

Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za twoją zgodą i powrócić do pracy.

Praca w czasie urlopu rodzicielskiego

Pracownica lub pracownik podczas urlopu rodzicielskiego może wykonywać dla swojego pracodawcy pracę w wymiarze nie większym niż połowa etatu. Wówczas urlop rodzicielski otrzymuje na pozostałą część etatu.

Jeżeli pracownik – rodzic dziecka będzie łączył korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u swojego pracodawcy, to wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu, nie dłużej jednak niż:

• 82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
• 86 tygodni ‒ w przypadkach porodu mnogiego.

W przypadku pracownika – rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, korzystania z urlopu rodzicielskiego, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu, nie dłużej jednak niż:

• 130 tygodni – przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
• 134 tygodni – w przypadkach porodu mnogiego.

Pracownica lub pracownik, aby podjąć pracę w czasie urlopu rodzicielskiego, składa pracodawcy na 21 dni wcześniej pisemny wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej, zawierający następujące informacje:

• imię i nazwisko wymiar czasu pracy (część etatu), w którym chce pracować
• okres, w którym chce łączyć urlop rodzicielski z pracą
• oświadczenie o zamiarze łączenia części urlopu rodzicielskiego, powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu, z dalszą pracą na część etatu albo oświadczenie o braku takiego zamiaru.

Jako pracodawca powinieneś uwzględnić taki wniosek. Nie musisz jednak tego zrobić, gdy nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy w firmie lub rodzaj wykonywanej pracy. O przyczynie odmowy poinformuj na piśmie w terminie 7 dni.

Pamiętaj! Pracownica lub pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie i, za twoją zgodą, powrócić do pracy. Jeśli drugi rodzic nie przejmie urlopu bądź przejmie i również z niego zrezygnuje, część urlopu przepadnie.

Zatrudnienie po powrocie z urlopów związanych z rodzicielstwem

Po zakończeniu urlopów urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu wychowawczego jesteś zobowiązany dopuścić pracownicę lub pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku pracy.

Jeżeli ze względu na zmiany organizacyjne, zmianę struktury firmy lub likwidację stanowiska nie masz takiej możliwości, dopuszczasz do pracy:

• na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu. Wynagrodzenie musi uwzględniać podwyżki, które pracownicy by otrzymali, gdyby nie korzystali z urlopów związanych z rodzicielstwem.

Pamiętaj! Zgodnie z orzecznictwem twoje działanie jako pracodawcy będzie niezgodne z obowiązującymi przepisami, jeśli z jednej strony będziesz respektować gwarancje płacowe, ale z drugiej wskażesz pracownicy lub pracownikowi powracającym z urlopu macierzyńskiego stanowisko równorzędne lub inne stanowisko odpowiadające kwalifikacjom zawodowym, gdy poprzednio zajmowane stanowisko nie zostało zlikwidowane, lecz zatrudniłeś na nim inną osobę.

Przykład

Pani Anna zgłasza pracodawcy powrót z urlopu rodzicielskiego do pracy. Pani Anna, przed rozpoczęciem urlopów związanych z rodzicielstwem, była zatrudniona na stanowisku asystentki dyrektora marketingu. Obecnie, na czas nieobecności Anny w pracy, na tym stanowisku jest zatrudniony pan Grzegorz. W związku z tym, że Anna zgłosiła chęć powrotu do pracy, pracodawca musi zatrudnić ją na jej dotychczasowym stanowisku asystentki dyrektora marketingu, chyba że pracownica wyrazi chęć zatrudnienia na innym stanowisku.

Uwaga! Matce, ojcu lub innemu członkowi bliskiej rodziny, którzy wykorzystali urlop macierzyński lub rodzicielski, musisz udzielić bezpośrednio po nim urlopu wypoczynkowego, jeśli złożą taki wniosek.

Przeczytaj, jakie są zasady udzielania urlopów wypoczynkowych.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy wynosi łącznie do 36 miesięcy i co do zasady jest bezpłatny. Ewentualne świadczenia w postaci zasiłku wychowawczego otrzymują w czasie urlopu wychowawczego tylko pracownicy o niskich dochodach.

Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi z co najmniej 6-miesięcznym stażem pracy, do którego zalicza się także okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, i można z niego korzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.

Pracownik lub pracownica, która chce skorzystać z urlopu wychowawczego, składa pisemny wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej, co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jako pracodawca masz obowiązek uwzględnić wniosek. Pracownica lub pracownik może wycofać złożony wniosek nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem urlopu w formie pisemnego oświadczenia. Pracownica lub pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w jego trakcie w każdym czasie tylko za twoją zgodą. Bez zgody może podjąć pracę po 30 dniach od zawiadomienia o rezygnacji z urlopu wychowawczego.

Urlop może być wykorzystywany przez oboje rodziców jednocześnie i podzielony na maksymalnie 5 części, które ustala się na podstawie liczby wniosków o udzielenie urlopu. Każdy z rodziców ma wyłączne prawo do wykorzystania jednego miesiąca. Nie można przenieść tego prawa na drugiego rodzica.

Rodzicowi lub opiekunowi przysługuje pełne 36 miesięcy, jeśli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo jest ona ograniczona lub zawieszona
• dziecko ma jednego opiekuna.

Do wniosku o taki wymiar urlopu wnioskodawca załącza dokument potwierdzający jedną z przesłanek.

Uwaga! Jeżeli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, wymiar urlopu wychowawczego jest wydłużony dodatkowo o 36 miesięcy i łącznie wynosi 72 miesiące. Dodatkowe 36 miesięcy urlopu można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 18 lat.

Praca w trakcie urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy ma umożliwić rodzicowi lub opiekunowi sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Nie wyklucza to jednak pracy w czasie urlopu pod warunkiem, że jest możliwe łączenie jej z opieką nad dzieckiem.

W czasie urlopu wychowawczego pracownik może pracować w twojej lub innej firmie, podjąć naukę, uczestniczyć w szkoleniach czy podjąć inną działalność, na przykład gospodarczą, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W praktyce wykonywanie pracy w trakcie urlopu wychowawczego jest najczęściej ograniczone do części etatu.

Ważne! Jeśli jako pracodawca stwierdzisz, że rodzic trwale zaprzestał sprawowania opieki, możesz wezwać go do stawienia się w pracy w terminie nie krótszym niż 3 dni od dnia wezwania i nie później niż 30 dni od dnia, w którym dowiedziałeś się o tym fakcie. Takie stwierdzenie jest uprawnione na przykład wtedy, kiedy rodzic wyjedzie za granicą, a dziecko zostanie w Polsce pod opieką innej osoby.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski może być wykorzystany wyłącznie przez pracownika ojca do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Wymiar urlopu ojcowskiego wynosi 2 tygodnie i może zostać wykorzystany w dwóch tygodniowych częściach lub jednorazowo.

Pracownik, który przysposabia dziecko, może wykorzystać urlop ojcowski w ciągu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia postanowienia o przysposobieniu dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Urlopu udzielasz na pisemny wniosek pracownika w formie papierowej lub elektronicznej, złożony nie później niż 7 dni kalendarzowych przed rozpoczęciem urlopu.

Wniosek powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika
• daty wnioskowanego urlopu ojcowskiego lub jego części.

Do wniosku pracownik powinien dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenie o wykorzystaniu urlopu ojcowskiego. Pracownik przysposabiający dziecko dołącza dodatkowo kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka. Jako pracodawca musisz uwzględnić wniosek pracownika. Pracownikowi za czas urlopu przysługuje zasiłek macierzyński.

Elastyczny rozkład czasu pracy

Pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia będzie mógł złożyć wniosek o zastosowanie elastycznej organizacji pracy.

Wniosek będzie musiał złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy.

Elastyczną organizacja pracy to na przykład obniżenie wymiaru etatu, praca zdalna, czy system pracy weekendowej.

We wniosku o elastyczną organizację pracy pracownik wskaże:

• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka
• przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy
• termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy
• rodzaj elastycznej organizacji pracy, z której pracownik planuje korzystać.

Rozpatrując wniosek pracownika o elastyczną organizację pracy musisz uwzględnić potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, a także swoje potrzeby i możliwości, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Pracownik wnioskujący o elastyczną organizacją pracy będzie mógł w każdym czasie złożyć wniosek o powrót do poprzedniej organizacji pracy.

Ważne! Nie możesz wypowiedzieć lub rozwiązać bez wypowiedzenia umowę o pracę z pracownikiem który wystąpił o elastyczną organizację pracy.

Ochrona stosunku pracy

Nie możesz wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem, a nawet czynić przygotowań do zwolnienia pracownika:

• w okresie ciąży
• w okresie urlopu macierzyńskiego
• od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie do dnia zakończenia:
  • urlopu macierzyńskiego albo jego części
  • urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części
  • urlopu rodzicielskiego albo jego części.

Zakaz zaczyna obowiązywać na:

• 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego
• 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo jego części
• 7 dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego albo jego części.

Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego lub urlopu rodzicielskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Powyższe stosuje się odpowiednio także do pracownika - ojca wychowującego dziecko lub pracownika - innego członka najbliższej rodziny w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego.

W przypadku umowy o pracę zawartej na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ta ulega przedłużeniu do dnia porodu. Jednak takie przedłużenie nie dotyczy umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Ochrona pracowników korzystających z urlopu wychowawczego

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu
• obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Po powrocie z urlopu wychowawczego pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku.

Jeżeli nie jest to możliwe, dopuszcza do pracy na stanowisku na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych, od tych, które obowiązywałyby, gdyby nie korzystał z urlopu, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu oraz zagwarantowaniu pracownikowi powracającemu z urlopu prawa do wszelkiej poprawy warunków pracy, do której byłby on uprawniony, gdyby z takiego urlopu nie korzystał.

Świadczenia związane narodzeniem lub wychowaniem dzieci

Zasiłek macierzyński

Zasiłek macierzyński to świadczenie wypłacane z systemu ubezpieczeń społecznych pracownikowi, który jest na urlopie: macierzyńskim, na warunkach macierzyńskiego, rodzicielskim i ojcowskim.

Zasiłek przysługuje pracownikom i innym ubezpieczonym, objętym ubezpieczeniem chorobowym w systemie ubezpieczeń społecznych, na przykład zleceniobiorcom lub osobom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego zależy od deklaracji złożonych przez pracownika co do sposobu i czasu korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Pracownik ma możliwość wyboru wysokości zasiłku macierzyńskiego, który będzie pobierany w okresie urlopu rodzicielskiego:

• 100 proc. zasiłku za cały okres korzystania z urlopu macierzyńskiego - w takim przypadku za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego oboje rodzice mają prawo do 70 proc. zasiłku
• 81,5 proc. zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, jeśli w ciągu 21 dni złożysz do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek,

przy czym za okres 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części tego urlopu dla ojca dziecka przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Pracownica - matka dziecka może dzielić się z ojcem dziecka korzystaniem z zasiłku w wysokości 81,5%. Jedynie przez pierwsze 9 tygodni korzystania z zasiłku przez ojca dziecka, będzie on otrzymywał go w wysokości 70%

Pamiętaj! Jeśli zatrudniasz więcej niż 20 ubezpieczonych (pracowników i współpracowników na podstawie umowy-zlecenia), których zgłaszasz do systemu ubezpieczeń społecznych, to ty fizycznie wypłacasz pracownikom zasiłek macierzyński, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwraca ci wypłacone kwoty.

Jeśli ubezpieczonych jest mniej, wypłaty zasiłku będzie dokonywać Zakład Ubezpieczeń Społecznych – musisz do wniosku pracownika dołączyć swoje zaświadczenie jako płatnika składek. W przypadku pracowników składasz zaświadczenie o symbolu Z-3. W przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia składasz zaświadczenie o symbolu Z-3a.

Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy przysługuje wyłącznie jednemu z rodziców lub opiekunowi tylko, gdy nie ma innego członka rodziny, który mógłby zająć się chorym dzieckiem.

Pracownik zostanie zwolniony z obowiązku wykonywania pracy, jeśli opiekuje się innym członkiem rodziny: małżonkiem, rodzicem, rodzicem jego dziecka, ojczymem, macochą, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi, które skończyły 14 lat, jeśli w czasie opieki będą żyć we wspólnym gospodarstwie domowym.

Pamiętaj! Dzieckiem pracownika są także dzieci biologiczne małżonka, dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Zasiłek opiekuńczy to świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi zwolnionemu z obowiązku świadczenia pracy w związku z osobistą opieką nad:

• chorym dzieckiem do dnia ukończenia przez dziecko 14 lat (do 60 dni w roku kalendarzowym)
• chorym dzieckiem z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności do ukończenia 18 lat (do 30 dni w roku kalendarzowym)
• chorym dzieckiem z orzeczeniem o niepełnosprawności z koniecznością stałej opieki innej osoby i jej współudziału przy leczeniu, rehabilitacji lub edukacji do ukończenia 18 lat (do 30 dni w roku kalendarzowym)
• chorym dzieckiem z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub z orzeczeniem o konieczności stałej opieki innej osoby i jej współudziału przy leczeniu, rehabilitacji lub edukacji do ukończenia 18. lat – jeśli małżonek pracownika lub rodzic dziecka, który na stałe opiekuje się dzieckiem, jest chory, co uniemożliwia mu sprawowanie opieki lub nie może się opiekować dzieckiem w związku z porodem albo przebywa w szpitalu lub zakładzie leczniczym całodobowym (do 30 dni w roku kalendarzowym)
• innym chorym członkiem rodziny (do 14 dni w roku kalendarzowym)
• dzieckiem do lat 8 w związku z zamknięciem żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli, szkół (do 60. dni w roku kalendarzowym)
• dzieckiem do lat 8 w związku z chorobą niani, z którą pracownik zawarł umowę uaktywniającą lub dziennego opiekuna sprawującego opiekę nad dzieckiem pracownika (do 60 dni w roku kalendarzowym)
• dzieckiem do lat 8, jeśli małżonek pracownika lub rodzic dziecka, który na stałe opiekuje się dzieckiem, jest chory, co uniemożliwia mu sprawowanie opieki lub nie może się opiekować dzieckiem w związku z porodem albo przebywa w szpitalu lub zakładzie leczniczym całodobowym (do 60 dni w roku kalendarzowym).

Wysokość zasiłku opiekuńczego to 80% podstawy wymiaru (czyli co do zasady wynagrodzenia pracownika obliczanego tak jak zasiłek chorobowy). Zasiłek przysługuje pracownikowi za cały okres jego trwania, także dni wolne od pracy.

Pamiętaj! Jeśli zatrudniasz więcej niż 20 ubezpieczonych (pracowników i współpracowników na podstawie umowy zlecenia), których zgłaszasz do systemu ubezpieczeń społecznych, ty wypłacasz pracownikom zasiłek opiekuńczy, refundowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli zatrudniasz mniej osób – zasiłek wypłaca ZUS na podstawie wniosku:

• o wypłatę zasiłku opiekuńczego o symbolu Z-15A, który powinien złożyć pracownik z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem,
• o wypłatę zasiłku opiekuńczego o symbolu Z-15B, który pracownik powinien złożyć, gdy sprawuje opiekę nad chorym członkiem rodziny.