Zmiana właścicieli w przedsiębiorstwie – jednoosobowa działalność gospodarcza i spółki cywilne

Sprzedaż firmy jednoosobowej

Działalność gospodarcza, wpisana do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), jest ściśle powiązana z właścicielem firmy. Jeżeli zarejestrowałeś lub zarejestrowałaś jednoosobową działalność w CEIDG, to dajesz jej swoje nazwisko oraz ponosisz – całym swoim majątkiem – odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania z niej wynikające.

Dlatego też polskie prawo nie dopuszcza możliwości sprzedaży jednoosobowej działalności gospodarczej.

Sprzedaż części firmy jednoosobowej

Jeżeli chcesz zamknąć firmę i pozbyć się jej majątku, musisz sprzedać lub dokonać darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa, czyli wszystkich składników majątkowych, które umożliwiają ci prowadzenie działalności, a następnie wykreślić działalność z CEIDG.

Przeczytaj, jak zakończyć działalność wpisaną do CEIDG .

Pamiętaj! To, że sprzedajesz zorganizowaną część przedsiębiorstwa, nie oznacza, że automatycznie musisz zakończyć działalność. Możesz ją kontynuować, na przykład zmieniając jej profil. W przypadku zmian pamiętaj o ich zgłoszeniu w rejestrze.

Przeczytaj, jak zgłosić zmiany w CEIDG.

Składniki majątkowe zorganizowanej części przedsiębiorstwa mogą mieć postać:

• materialną, na przykład: samochód, meble biurowe, komputer, linia produkcyjna
• niematerialną, na przykład: licencja, patent, prawa autorskie.

Umowa zbycia, czyli umowa sprzedaży lub darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa, przede wszystkim powinna zawierać informację o tym, które składniki materialne i niematerialne są zbywane. To ty decydujesz, co będzie przedmiotem takiej umowy. Pewne składniki, które były wykorzystywane do prowadzenia działalności, mogą pozostać twoje, na przykład samochód, komputer.

Pamiętaj! Umowa sprzedaży lub darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, konieczna jest umowa zawarta w formie aktu notarialnego.

Określenie, czy dane składniki stanowią zorganizowaną część przedsiębiorstwa, każdorazowo wymaga dokładnej analizy. Najogólniej mówiąc: zorganizowana część przedsiębiorstwa to wszystkie składniki działalności, które po ich łącznym wyodrębnieniu mogą stanowić samodzielnie działające przedsiębiorstwo. Jednak zarówno w orzecznictwie sądów, jak i w doktrynie nadal toczy się spór co do określenia niezbędnych elementów składowych zorganizowanej części przedsiębiorstwa, na przykład co do konieczności przeniesienia zobowiązań. Przykładem zorganizowanej części przedsiębiorstwa może być zakład mechaniczny, w skład którego wchodzi nieruchomość gruntowa zabudowana budynkiem z wydzieloną przestrzenią biurową i warsztatem, wyposażeniem warsztatu i biur oraz pracownicy.

Ważne! Zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie powoduje zmiany warunków zatrudnienia pracowników. Nabywca staje się stroną umów z pracownikami, czyli nowym pracodawcą.

Przeczytaj więcej o prawach pracowników.

Jeżeli zawrzesz umowę sprzedaży lub darowizny zorganizowanej części przedsiębiorstwa, musisz pamiętać, że nabywca:

• odpowiada z tobą solidarnie za długi powstałe przed zbyciem, co oznacza, że twój wierzyciel może żądać zapłaty w całości lub po części zarówno od ciebie, jak i od nabywcy, z zastrzeżeniem jednak, że nabywca odpowiada maksymalnie do wartości nabytego przedsiębiorstwa. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy nabywca nie wiedział o istniejących zobowiązaniach – w takim przypadku nie odpowiada za długi, o których nie wiedział
• nie staje się automatycznie stroną zawartych przez ciebie umów handlowych – niezbędne jest dokonanie cesji tych umów
• nie staje się automatycznie podmiotem uprawnień wynikających z koncesji, licencji, zezwoleń (na przykład: zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, licencja wspólnotowa lub licencja na przewóz osób). W tym przypadku nowy właściciel zorganizowanej części przedsiębiorstwa musi wystąpić o wydanie stosownych decyzji przez właściwy organ administracyjny.

Przekazanie darowizny jest objęte podatkiem od darowizn. Przepisy przewidują trzy grupy podatkowe zróżnicowane ze względu na stopień pokrewieństwa, dla których są ustalone kwoty zwolnione od podatku oraz progi podatkowe. Członkowie najbliższej rodziny mogą uzyskać zwolnienie, składając zgłoszenie na formularzu SD-Z w ciągu 6 miesięcy od przekroczenia odpowiedniego progu otrzymanych darowizn.

Członkowie najbliższej rodziny to: małżonek, zstępni (na przykład dzieci, wnukowie), wstępni (na przykład rodzice, również przysposabiający, czy dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Zstępni to również przysposobieni i ich zstępni oraz osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo terapeutycznej. Z kolei za wstępnych uznaje się również osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo terapeutycznej.

Sprawdź, jakie są stawki podatku od spadków i darowizn.

Przekazanie majątku współmałżonkowi

Zorganizowaną część przedsiębiorstwa lub jej składniki możesz również przekazać współmałżonkowi, z którym łączy cię wspólność majątkowa. W takim przypadku wystarczy sporządzić protokół przekazania.

Małżonek, który przekazuje majątek ze swojej działalności do działalności drugiego małżonka, powinien określić wszystkie przekazywane składniki. Nie następuje przeniesienie własności między małżonkami, bo wszystkie składniki cały czas pozostają we wspólności majątkowej, niezależnie od tego, który z małżonków używa ich na wyłączność.

Jeżeli jednak między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo w skład przekazywanych elementów działalności wchodzą rzeczy stanowiące składniki majątku osobistego (na przykład nabyte przed ślubem, otrzymane w drodze spadku albo darowizny), stosuje się zasady ogólne – takie jak w przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa na rzecz osoby trzeciej.

Przeniesienie umów

Przy zbyciu zorganizowanej części przedsiębiorstwa czy w przypadku przekazania współmałżonkowi, z którym łączy cię wspólność majątkowa, warto pamiętać o dokonaniu cesji wszelkich umów związanych ze sprzedawaną działalnością, na przykład umów ubezpieczenia, usług telekomunikacyjnych, domen internetowych, leasingu.

W uproszczeniu jest to przeniesienie praw i obowiązków wynikających z danej umowy ze zbywcy na nabywcę. Umowa cesji określa dane obu stron wraz z danymi dostawcy usługi. Pamiętaj, że dostawca usługi musi wyrazić zgodę na dokonanie cesji – wszystkie strony postanawiają wspólnie przenieść prawa i obowiązki wynikające z umowy na inną osobę – na nabywcę.

Dziedziczenie i sukcesja w firmie jednoosobowej

Dziedziczenie jednoosobowej działalności nie jest możliwe, jednak przedsiębiorca może zapewnić kontynuację firmy poprzez wyznaczenie zarządu sukcesyjnego, który będzie kontynuował działalność przedsiębiorstwa do momentu uregulowania wszystkich formalności przez spadkobierców.

Sprawdź, na czym polega sukcesja firmy – jak ułatwić następcom kontynuowanie działalności.

Spółka cywilna – sprzedaż lub darowizna majątku

Spółki cywilnej nie można sprzedać czy przekazać w formie darowizny. Dopuszczalne jest jednak zbycie, za zgodą wszystkich wspólników, zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

W tym zakresie obowiązują takie same zasady jak przy jednoosobowej działalności gospodarczej. To znaczy, że nabywca solidarnie ze wspólnikiem odpowiada za długi powstałe przed zbyciem, nie staje się automatycznie podmiotem uprawnień wynikających z koncesji, licencji, zezwoleń ani stroną zawartych wcześniej umów handlowych.

Spółka cywilna nie stanowi odrębnego bytu prawnego od jej wspólników – jest to umowa między wspólnikami, którzy prowadząc działalność gospodarczą, zdecydowali się dążyć do wspólnego celu gospodarczego określonego w umowie.

W praktyce jest możliwe:

• zbycie składnika majątku spółki cywilnej jednemu ze wspólników
• zbycie przez wszystkich wspólników zorganizowanej części przedsiębiorstwa osobie spoza spółki.

Zmiana składu osobowego wspólników spółki cywilnej

W spółce cywilnej wspólnicy, którzy zawiązali umowę spółki, powinni prowadzić jej sprawy oraz decydować o zmianie umowy lub rozwiązaniu spółki. Jednak w Kodeksie cywilnym, na podstawie którego działają spółki cywilne, dopuszcza się kilka sytuacji, w których dochodzi do zmiany składu wspólników spółki cywilnej. Dzieje się tak w sytuacji:

• przyjęcia nowego wspólnika
• wypowiedzenia udziału z zachowaniem terminu wypowiedzenia
• wypowiedzenia udziału bez zachowania terminu wypowiedzenia
• dziedziczenia.

Przyjęcie nowego wspólnika	Wypowiedzenie udziału z zachowaniem terminu wypowiedzenia	Wypowiedzenie udziału bez zachowania terminu wypowiedzenia	Dziedziczenie
Przyjęcie nowego wspólnika wymaga zgody wszystkich wspólników i oznacza konieczność zmiany umowy spółki. Nowy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki istniejące w chwili przystąpienia do spółki.	Każdy ze wspólników może wypowiedzieć udział w spółce zawartej na czas nieokreślony z zachowaniem terminu wypowiedzenia. Pozostali wspólnicy muszą dokonać rozliczenia z występującym wspólnikiem.	Każdy wspólnik może wypowiedzieć udział w spółce z ważnych powodów bez zachowania terminu wypowiedzenia. Pozostali wspólnicy muszą dokonać rozliczenia z występującym wspólnikiem.	Wspólnicy mogą zastrzec w umowie spółki, że z chwilą śmierci wspólnika jego spadkobiercy wejdą na jego miejsce. Prawa wynikające ze spadku po zmarłym wspólniku stanowią wspólność ułamkową jego następców.

Planując zmianę wspólnika w spółce cywilnej, pamiętaj, że:

• spółka cywilna musi mieć co najmniej dwóch wspólników. Dlatego, jeżeli umowa spółki cywilnej została zawarta tylko między dwoma wspólnikami i jeden z nich chce zakończyć umowę, najpierw należy włączyć do spółki nowego wspólnika (w drodze aneksu do umowy). Dopiero po tej czynności wspólnik zainteresowany wystąpieniem ze spółki może wypowiedzieć swój udział
• wstępujący do spółki wspólnik powinien mieć już zarejestrowaną działalność gospodarczą
• jeśli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział najpóźniej na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego (w umowie spółki można przewidzieć krótszy lub dłuższy termin wypowiedzenia)
• jeżeli umowa spółki została zawarta na czas oznaczony, to wspólnik może wystąpić ze spółki, tylko jeżeli wystąpią ważne powody, na przykład choroba wspólnika
• nowy wspólnik odpowiada solidarnie z pozostałymi wspólnikami za zobowiązania istniejące w chwili wstąpienia do spółki
• wspólnik występujący ze spółki nie odpowiada za zobowiązania spółki powstałe po wypowiedzeniu umowy spółki, jednak w dalszym ciągu odpowiada za zobowiązania powstałe w czasie jego uczestnictwa w spółce.

Od każdej zmiany umowy spółki, czyli od zmiany wspólnika, a konkretnie od wniesionego wkładu wspólnicy muszą zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnej - PCC. Stawka podatku PCC od zmiany umowy spółki wynosi 0,5% wartości wniesionych wkładów.

Podatek od czynności cywilnoprawnej rozlicza się w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na siedzibę spółki, a nie w urzędzie właściwym dla poszczególnych wspólników. Gdy umowa spółki i jej zmiana jest zawarta w formie aktu notarialnego, to podatek PCC pobiera i wpłaca do urzędu skarbowego notariusz sporządzający umowę (umowa spółki cywilnej musi mieć formę pisemną, a na żądanie wspólników może być sporządzona w formie aktu notarialnego).

Jeżeli podatek od czynności cywilnoprawnych nie jest pobierany przez notariusza, wspólnicy mają obowiązek samodzielnie złożyć deklaracje w sprawie tego podatku w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz obliczyć i wpłacić należny podatek do właściwego urzędu skarbowego.

Przeczytaj więcej o podatku od czynności cywilnoprawnej.

Nowy wspólnik w spółce cywilnej

Każdy wspólnik musi być stroną umowy spółki cywilnej, dlatego przyjęcie nowego wspólnika do może nastąpić tylko poprzez zmianę umowy spółki.

Wspólnikiem spółki cywilnej może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, lecz wyposażona w zdolność prawną – tak zwana ułomna osoba prawna. Spółka cywilna musi mieć przynajmniej dwóch wspólników.

Zmiana umowy spółki cywilnej powinna mieć taką formę, jaką przewidziano do jej zawarcia. Oznacza to, że jeśli umowa spółki cywilnej została zawarta - na przykład - w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, to aby zmiana umowy spółki była skuteczna, musi być zawarta w takiej samej formie.

Ważne! Osoba fizyczna, która przystępuje do spółki cywilnej, powinna zarejestrować jednoosobową działalność gospodarczą w CEIDG. Jeżeli takiego wpisu nie ma, musi go uzyskać. We wniosku o wpis do CEIDG może wskazać dzień przystąpienia do spółki cywilnej jako planowaną datę rozpoczęcia działalności.

Po uzyskaniu członkostwa w spółce cywilnej nowy wspólnik musi uzupełnić swój wpis w CEIDG o NIP i REGON spółki cywilnej.

Przeczytaj:

• jak zarejestrować działalność gospodarczą w CEIDG
• jak zmienić dane firmy w CEIDG.

Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej

Wypowiedzenie udziału może mieć formę:

• wypowiedzenia z zachowaniem terminu wypowiedzenia
• wypowiedzenia z ważnych powodów przez sąd, bez zachowania terminu wypowiedzenia.

Dodatkowo wspólnicy mogą w umowie spółki przewidzieć możliwość wykluczenia wspólnika na mocy uchwały podjętej przez pozostałych wspólników.

Wypowiedzenie udziału z zachowaniem terminu wypowiedzenia

Wspólnik może wypowiedzieć swój udział w spółce cywilnej z zachowaniem terminu wypowiedzenia określonego w umowie, jeżeli umowa spółki została zawarta na czas nieokreślony. Jeżeli spółka cywilna została zawarta na czas określony, to wypowiedzenie przez wspólnika udziału w taki sposób nie jest dopuszczalne.

Jeżeli umowa spółki zawarta na czas nieokreślony nie przewiduje terminów wypowiedzenia, wspólnik może wystąpić ze spółki na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego. Rok obrachunkowy to rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Najczęściej rok obrachunkowy trwa od 1 stycznia do 31 grudnia. Oznacza to, że w takim wypadku wypowiedzenie umowy spółki cywilnej powinno zostać złożone najpóźniej do końca września danego roku.

Uwaga! Jeśli wypowiedzenie zostanie złożone wcześniej niż 3 miesiące przed końcem roku obrachunkowego, to skutek w postaci wyjścia ze spółki i tak nastąpi z końcem danego roku kalendarzowego. Jeżeli wypowiedzenie zostanie złożone zbyt późno, to albo odniesie skutek dopiero z końcem kolejnego roku obrachunkowego, albo w ogóle nie będzie uznane za skuteczne.

Wspólnik, który chce wypowiedzieć udziały w spółce cywilnej z zachowaniem terminu wypowiedzenia przewidzianego w umowie spółki, nie musi podawać przyczyn.

Wypowiedzenie udziału z ważnych powodów przez sąd

Ta forma wyjścia wspólnika ze spółki jest możliwa zarówno w przypadku umowy spółki zawartej na czas nieokreślony, jak i określony.

Wypowiedzenie z ważnych powodów oznacza, że każdy wspólnik spółki cywilnej, w przypadku zaistnienia ważnych powodów, może złożyć do sądu powództwo z żądaniem:

• rozwiązania umowy spółki lub
• wypowiedzenia udziału.

Jeżeli spółka była zawarta na czas nieoznaczony, to nie obowiązuje termin wypowiedzenia przyjęty w umowie. Termin wyjścia wspólnika ze spółki określa sąd.

Pamiętaj! Umowa spółki cywilnej nie może zawierać zastrzeżenia, które by uniemożliwiło wspólnikowi wystąpienie z żądaniem rozwiązania spółki lub wypowiedzenia udziału przez sąd.

Katalog ważnych powodów nie został określony w przepisach prawnych. Mogą one dotyczyć na przykład:

• długotrwałej choroby wspólnika
• długiej nieobecności wspólnika, na przykład spowodowanej wyjazdem
• naruszenia obowiązku lojalności wobec pozostałych wspólników
• braku dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego
• podjęcia działalności konkurencyjnej
• konfliktu między wspólnikami, który uniemożliwia osiągnięcie wspólnego celu.

Uwaga! Ważne powody muszą powstać w trakcie trwania spółki i istnieć do chwili zamknięcia rozprawy. Jeżeli okaże się, że ważne powody przestały istnieć przed zamknięciem rozprawy, sąd oddali powództwo.

Wspólnicy w umowie spółki cywilnej mogą wskazać ważne powody uzasadniające wypowiedzenie udziału w spółce i określić przykładowe sytuacje, które w ich ocenie są na tyle istotne, że uzasadniają wystąpienie z powództwem o rozwiązanie spółki cywilnej.

Katalog ważnych powodów określony w umowie spółki nie jest zamknięty. Oznacza to, że wypowiedzenie umowy będzie możliwe również w przypadku zaistnienia innych sytuacji niż określone w umowie. Ważne jest, żeby wspólnik mógł wykazać, że ważne powody faktycznie zaistniały.

Wykluczenie wspólnika przez pozostałych wspólników

W przepisach dotyczących spółki cywilnej nie przewidziano sytuacji „wyłączenia wspólnika ze spółki” decyzją pozostałych wspólników, jednak wspólnicy mogą sami wprowadzić taką możliwość do umowy spółki.

Wprowadzenie do umowy spółki cywilnej klauzuli, która umożliwia wykluczenie wspólnika ze spółki uchwałą wspólników, wiąże się koniecznością sprecyzowania trybu i najważniejszych powodów takiego wykluczenia. Do takich powodów można zaliczyć:

• podjęcie działalności konkurencyjnej
• nieuczciwe postępowanie
• naruszenie obowiązków prowadzenia spraw spółki.

Ważne! Osoba fizyczna, która wystąpiła ze spółki cywilnej, musi złożyć:

• wniosek o wykreślenie wpisu w CEIDG, jeżeli nie będzie już prowadzić działalności gospodarczej
• wniosek o zmianę wpisu w CEIDG, o ile będzie prowadzić działalność gospodarczą w innej formie czy też w innej spółce cywilnej.

Dziedziczenie udziału w spółce cywilnej

Regułą jest, że członkostwo w spółce cywilnej wygasa w wypadku śmierci wspólnika, ponieważ prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej są ściśle związane z jego osobą. Dlatego też spadkobiercy nie wchodzą na jego miejsce do spółki.

Wspólnicy jednak mogą przewidzieć w umowie spółki możliwość wejścia do spółki spadkobierców wspólnika. W takim przypadku wstąpienie spadkobierców do spółki następuje z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobiercy muszą wskazać jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa względem spółki. Może to być zarówno jeden ze spadkobierców, jak i osoba trzecia. Dopóki spadkobiercy nie wykonają tego obowiązku, spółką zarządzają pozostali wspólnicy i decyzje, które podejmą, mają skutek w odniesieniu do spadkobierców. Nie ma przy tym znaczenia czy dziedziczenie odbywa się na podstawie zasad ustawowych (określających kolejność dziedziczenia) czy na podstawie testamentu.

Jeżeli umowa spółki nie przewiduje możliwości wstąpienia spadkobierców zmarłego wspólnika w jego miejsce, to spadkobiercom przysługuje wyłącznie roszczenie o zapłatę wartości wkładu, którą zmarły wspólnik miał w chwili wniesienia do spółki. Rozliczenia udziału przysługującego zmarłemu wspólnikowi następuje zgodnie z zasadami rozliczenia z występującym wspólnikiem, czyli poprzez zwrot rzeczy w naturze, jeżeli takie zostały przez zmarłego wspólnika wniesione do spółki, oraz wypłatę w pieniądzu wartości wkładu wniesionego przez zmarłego wspólnika.

Pamiętaj! Jeśli spadkobiercy zmarłego wspólnika nie chcą uczestniczyć w spółce lub jeśli odrzucą spadek, będzie to miało taki sam skutek jak w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki.

Podobnie jak w przypadku jednoosobowej działalności jest możliwe zapewnienie ciągłości spółki cywilnej poprzez wyznaczenie zarządu sukcesyjnego, który będzie kontynuował działalność przedsiębiorstwa do momentu uregulowania wszystkich formalności przez spadkobierców.

Sprawdź, na czym polega sukcesja firmy – jak ułatwić następcom kontynuowanie działalności.

Rozliczenie ze wspólnikiem występującym ze spółki cywilnej

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej wiąże się koniecznością przeprowadzenia z nim rozliczenia, na które składa się:

• rozliczenie z tytułu wniesionych do spółki wkładów:
• w przypadku wniesienia prawa używania rzeczy zwrotowi podlega ta rzecz w naturze
• w przypadku wniesienia wkładu gotówkowego zwrotowi podlega wartość wkładu oznaczona w umowie spółki, a jeśli nie zostało to określone – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia do spółki
• wypłacenie występującemu wspólnikowi części majątku spółki pozostałego po odliczeniu wkładów wszystkich wspólników w takiej samej proporcji, w jakiej występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

Wspólnicy mogą odmiennie ustalić zasady rozliczenia ze wspólnikiem występującym ze spółki.

Pamiętaj! Wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika nie podlega zwrotowi.